खोज

‘बालश्रम अन्त्य गर्ने प्रतिवद्धता गरौं’ भन्ने नाराका साथ विश्व बालश्रमविरुद्धको दिवस आज मनाईदैछ । नेपालमा यो दिवस मनाउँदै गर्दा १६ बर्ष उमेर पूरा नभएका बालबालिकाहरू श्रम गर्न बाध्य छन । बालबालिकाहरू अनेकौं शारीरिक तथा मानसिक शोषणको शिकार भैरहेका छन । सिमान्तकृत बालबालिकाहरू पढाईको अवसरबाट बञ्चित छन । बाल श्रम शोषणको श्रृंखला बर्षौदेखि यसैगरी चलिआएको छ । बालश्रम नियन्त्रणको कुरा कानुनमा उल्लेख गरिएपनि ब्यवहारमा शोषणको पहाड छ । त्यो जुनकुनै बाल श्रम होस, श्रमभित्र शोषण छ । निश्चितरुरूपमा शारीरिक वा मानसिक तवरले परिपक्व मान्छेले गर्ने काम श्रम हो तर बालबालिकाहरू सकि नसकि श्रममा जोतिन बाध्य छन । उनीहरूलाई हेर्ने दृष्टिकोण समेत सकारात्मक बन्न सकेको छैन । उमेर नपुगी बालश्रममा लगाउनेहरूले समेत बालबालिकालाई शोषण गरिरहेका छन । भर्खरै मात्र काठमाण्डौंमा शान्ति सुरक्षा, अमनचयन र कानुन कार्यान्वयन गर्ने जिम्मेवारीमा रहेका प्रहरी निरिक्षकले नै घरमा राखेकी बालिकामाथि शारीरिक शोषण गरेको घटना बाहिर आएको छ । यस्ता धेरै घटना छन, जसले बालबालिकाहरू अहिलेपनि अनेक प्रकारको भेदभाव, दुव्र्यवहारको शिकार भएका छन ।

नेपाल सरकारले १६ बर्ष नपुगी कोही कसैलाई पनि कुनैपनि प्रकारको काम वा श्रममा लगाउन नपाउने कानुन वनाएको छ तर व्यवहारमा त्यसको ठाडै उल्लंघन भैरहेको छ । बाल श्रम शोषणका घटनाका कारण प्रताडित बालबालिकाहरूको बेदना हरेक दिन सञ्चार माध्यमबाट सार्वजनिक भैरहेको छ । बाल श्रमविरुद्धको विश्व दिवसको उद्देश्यपनि बाल श्रमको विश्वव्यापी विस्तार र यसको नियन्त्रणमा आवश्यक कार्य र प्रयासहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्नु हो । तसर्थ बालश्रम शोषण अन्त्यमा सम्बद्ध सवै पक्षको ध्यान जाओस् । खासगरि इटाभट्टामा बालश्रमको कहालीलाग्दो अवस्था हामी सवैले देखेको हो । पछिल्लोसमय इटाभट्टालाई बालश्रम मुक्त घोषणा गरिएको छ । इटाभट्टालाई बालश्रम मुक्त घोषणा गरिएपनि औद्योगिक क्षेत्रमा बालश्रमको अवस्था चिन्ताजनक रहेको छ । बेलाबखत सार्वजनिक हुने विभिन्न रिपोर्टहरूले औद्योगिक प्रतिष्ठानहरूमा बालश्रमको अवस्था बिकराल रहेको देखाएका छन । निश्चितरूपमा औद्योगिक प्रतिष्ठानमामात्रै होइन, घरेलु कामदारको रूपमा अझैपनि उमेर नपुगेका बालबालिकालाई घरको काममा राख्ने गरेको देखिएको छ । घर बनाउने काममा पनि उनीहरूको श्रम शोषण भैरहेको छ । त्यसैगरी कृषिका क्षेत्रमा पनि उमेर नपुगेका बाल श्रमिकहरूको प्रयोग भैरहेको छ । अवको दिनमा बालश्रम अन्त्यका लागि सरकार, रोजगारदाता र श्रमिक संठनहरूले ऐक्यबद्धता प्रकट गर्नुपर्दछ । प्रतिवद्धता कार्यान्वयन गरेरमात्रै होइन, देखिनेगरी लागू हुनु जरुरी छ । यो बर्षको नाराले पनि बालश्रम अन्त्य गर्ने प्रतिवद्धता गर्न आह्वान गरेको छ । दिवसले भनेजस्तै नेपालबाट मात्रै होइन, विश्वबाटै बालश्रम अन्त्यको लागि अव पहल गर्न ढिलाई गर्नु हुँदैन । त्यसका लागि फेरीपनि बालश्रम नियन्त्रणको लागि सवैले ऐक्यबद्धता प्रदर्शन गर्नु जरुरी छ । कहालीलाग्दो बालश्रम न्यूनिकरणको सवाललाई अझै पेचिलो बनाउनेतर्फ पनि अव पहल आवश्यक छ । त्यसका लागि फेरीपनि सरकार, रोजगारदाता, नागरिक समाज, श्रमसंग सम्वन्धित संगठनहरूले गंभीर चासो दिनु जरुरी छ । बालश्रम मुक्त भनेर हुँदैन तर न्यूनिकरण गर्न सकिन्छ । गहिरो बनेर बसेको यो समस्या समाधानमा संयुक्त राष्ट्रसंघले समेत पहल गर्दै आएको छ । अवको दिनमा यो समस्याको चासो र चिन्ता दिवसको दिनमा मात्रै होइन, अरू दिनमा पनि गर्न सकियो भनेमात्र समस्या न्यूनिकरणमा हुन्छ । तसर्थ बाल श्रमको समस्या समाधानका लागि आजैदेखि आ– आफ्नो क्षेत्रबाट पहल गरौं ।