खोज

विश्व महिला स्वास्थ्य दिवस ‘महिलाहरूमाथिको स्वास्थ्यमाथिको दुव्र्यवहार अन्त्य गरौं’ भन्ने नाराका साथ नेपालमा पनि विभिन्न कार्यक्रम गरि मनाईएको छ । सोमबार मनाइएको यो दिवस औपचारिकतामै सीमित भएको छ । महिला स्वास्थ्य दिवस मनाउँदै गर्दा महिलाहरूको स्वास्थ्य अधिकारको ग्यारेण्टी गर्नुपर्ने नारा अहिलेदेखि मात्र होइन धेरै बर्ष अघिदेखि नै उछालिदै आएको छ तर महिलाहरू अपेक्षित स्वास्थ्य अधिकारको पहुँचबाट नै बञ्चित भैरहेका छन । त्यसै त महिलाहरूमा पुरुषको तुलनामा धेरै रोगको जोखिम हुने गर्दछ । त्यसैले महिला स्वास्थ्य दिवस मनाउनुको सान्दर्भिकता देखिन्छ । प्रजनन अधिकार महिलाहरूको प्रकृतिले दिएको अधिकार हो तर यही अधिकार महिलाहरूका लागि स्वास्थ्य समस्या पनि हुने गरेको छ । यो दिवसको अवसरमा स्वास्थ्यकर्मीहरूले यो दिवस मनाउनु पर्ने हो तर स्वास्थ्यकर्मीहरूले समेत यो दिवस आएको गएको पत्तै नपाएको भान भएको छ । महिलाहरू विभिन्न स्वास्थ्य समस्याबाट पीडित छन । उनीहरूको स्वास्थ्यलाई लिएर बेला बेलामा चिन्ता व्यक्त गर्ने गरिएको छ तर अझैपनि महिला स्वास्थ्यको बिषय बहसको बिषय बन्न सकेको छैन । महिलाहरू पाठेघर, आङ खस्ने, क्यान्सर, प्रजनन समस्या, पेट दुख्ने, टाउको दुख्ने लगायतका विविध समस्याबाट प्रताडित छन । स्वास्थ्य मन्त्रालयका अनुसार नेपालमा अहिले ७ लाख बढी महिला पाठेघर झर्ने समस्याबाट ग्रस्त छन । पाठेघर झर्ने समस्या लिएर पुग्ने मध्ये अधिकांश महिला ३५ बर्ष भन्दा बढी उमेरका छन । अधिकांश महिला सानैमा विवाह भएका, प्रजनन अंग सक्षम नहु‘ंदै आमा बनेका, धेरै सन्तान जन्माएका, सुत्केरी भएको बेलामा जटील काममा लाग्न बाध्य भएकाहरूमा स्वास्थ्य समस्या बढी देखिएको छ । यसको असर ढाड दुख्ने, तल्लो पेट दुख्ने, बसेर काम गर्न नमिल्ने ह‘ुंदैजॉंदा पाठेघर झरेको थाहा भएको भेटिएको थियो । पछिल्लोसमय यो भयावह रोगका रूपमा देखापरिरहेको छ । त्यसैगरी स्तन क्यान्सरका कारण पनि महिलाहरू समस्यामा छन । स्वास्थ्यमा पहुँच नभएका महिलाहरूका लागि यी रोग जोखिम बन्दै गएका छन ।

नेपालका ६० प्रतिशत महिलाहरू रोग लाग्ने बित्तिकै स्वास्थ्य जाँच गर्न नगएको देखिएको छ । तसर्थ दिवसकै अवसरमा महिलाहरूको स्वास्थ्य अधिकारको बिषयमा अव कुरा उठाउनु पर्ने भएको छ । स्वास्थ्य अधिकारकै कुरासंग अरू धेरै सवालपनि जोडिएर आएका छन् । नेपालको संविधानमा महिला मुक्तिको हकलाई मौलिक हकका रूपमा उल्लेख गरिएको भएपनि जनसंख्याको आधाभन्दा बढी भाग ओगट्ने महिलाहरूको समान सहभागिता हुन सकेको छैन । महिला मैत्री नीति र व्यवहारमा कमी छ । चिन्ताको कुरा के छ भने महिलाहरूमा अझैपनि स्वास्थ्यसंगै सूचना प्रविधिमा पहुँचको विस्तार भएको छैन । जसका कारण ग्रामिण क्षेत्रका महिलाहरू अज्ञानताको परम्पराबाट माथि उठ्न सकेका छैनन् । अझैपनि कतै यौन दुव्र्यवहार, कतै सांस्कृतिक हिंसा, कतै राज्यद्वारा हुने विभेद र हिंसा व्यापक छन् । विशेषगरी नेपाल लगायतका विकासोन्मुख देश, दक्षिण एशियाका देशहरूमा जहाँ अशिक्षा बढी छ, गरिबी छ, सामन्ती अर्थ व्यवस्था छ, महिलाहरू आर्थिक अधिकारबाट वञ्चित छन् त्यहाँ अझ बढी यस्ता हिंसा व्याप्त छन् । यो बर्षको दिवसले महिलामाथिको दुव्र्यवहार अन्त्य गर्ने प्रतिवद्धता गरेको छ । खासगरि स्वास्थ्यका कारणले महिलामाथि धेरै प्रकारका हिंसा भएका छन । तसर्थ दिवसकै अवसरमा नेपालले महिला हिंसाविरुद्धका कुरा उठाउँदा स्वास्थ्य अधिकारको समेत ग्यारेन्टी गर्नेगरि विश्व मञ्चमा आफ्नो उपस्थिति देखाउनु पर्दछ । दिवसलाई औपचारिकतामै सीमित नगरि उपादेयताको खोजी गर्नेतर्फ पहल जरुरी छ ।