खोज

२१ औँ राष्ट्रिय धान दिवस तथा रोपाइँ महोत्सव शनिवार देशैभरी औपचारिकता पूरा गर्दै उत्साहका साथ मनाइएको छ । कृषिमा परनिर्भरता बढ्दै गएका कारण उत्पादकत्व बढाउने उद्देश्यले नेपालमा बिक्रम सम्बत २०६१ साल असार १५ गतेदेखि राष्ट्रिय धान दिवस मनाउन थालिएको हो । ‘जलवायुमैत्री कृषि, धान उत्पादनमा वृद्धि’ भन्ने नाराका साथ यो बर्ष धान दिवस मनाइएको छ । नेपालको संविधानले खाद्य सम्बन्धी हकलाई मौलिक हकको रूपमा सुनिश्चित गरेको छ । यसको कार्यान्वयनका लागि नेपाल सरकारले खाद्य अधिकार तथा खाद्य सम्प्रभुता सम्बन्धी ऐन २०७५ समेत जारी गरेको छ तर ऐनमार्फत नागरिकको खाद्य अधिकार, खाद्य सुरक्षा र खाद्य सम्प्रभुता केवल कानुनी अधिकारको रूपमा स्थापित गरिएको छ । खाद्य सुरक्षा एवं पोषणको अवस्थामा सुधार ल्याउन तथा दिगो विकासका लक्ष्यहरू प्राप्तिको लागि अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिबद्धता र कृषि विकास रणनीति कार्यान्वयन गरिएको छ । असार १५ लाई मानो रोपेर मुरी उब्जाउने मुख्य दिनको रूपमा मानिन्छ । यस दिनलाई किसानले अरू पनि विभिन्न रूपमा सम्झिन्छन् । असार १५ मा खेतमा धान रोपाइँ गरेपछि दही चिउरा खाने चलन पनि छ ।

नेपाल सरकारले आगामी आर्थिक वर्षमा धानमा आत्मनिर्भर हुने लक्ष्य लिएको छ । सोही अनुसार धान उत्पादनमा वृद्धि गर्न अभियान चलाउने तयारी भइरहेको सरकारले जनाएको छ । नेपालमा हाल ५७ मेट्रिक टन धान उत्पादन भइरहेको छ, आत्मनिर्भर हुनका लागि अझै तीन लाख मेट्रिक टन धानको अभाव रहेको छ । सरकारले आगामी आर्थिक वर्षमा त्यो तीन लाख मेट्रिक टन धान उत्पादन बढाउने प्रबिद्धता गरेको छ तर धान उत्पादन गर्ने किसानलाई समयमा मलखाद उपलब्ध नगराउने सरकारले त्यो लक्ष्य पूरा गर्न कठिन छ । नेपालमा अझैपनि उन्नत जातको धान लगाउने तथा चैत धानमा जोड दिने गरी कृषि रणनीति तयारी भएकै छैन । धान नेपालको प्रमुख खाद्यान्न बाली र खाद्य सुरक्षाको प्रमुख आधार रहेको छ । आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक र धार्मिक लगायतको महत्व रहेको धानबालीलाई एउटा बालीका रूपमा मात्र नभई औसत नेपालीको जीवन पद्धतिका रूपमा हेरिनुपर्दछ । धानको यिनै विविध महत्वलाई दृष्टिगत गरी उत्पादन वृद्धि एवं आधुनिकीकरण र व्यवसायिकीकरण गर्न हरेक बर्ष धान दिवस मनाउने गरिएको छ । धान दिवस तथा रोपाई महोत्सव मनाईरहँदा अहिले जलवायु परिवर्तनका कारण धानखेतीमा ह्रास आउनु चिन्ताको बिषय बनेको छ । अधिकांश नेपालीहरूको आयआर्जनको माध्यम कृषि नै हो ।

नेपालमा अहिले ७० प्रतिशत बढी जनता कृषिमै निर्भर छन । नेपालमा अझैपनि कृषिलाई हेयको दृष्टिले हेर्ने परम्परा कायमै छ । कृषिमा आकर्षण देखाउन ऋण लगायतका कार्यक्रम बाहिर सार्वजनिक गरिएपनि भित्र भने कृषकका बेदना भनिसाध्य छैनन् । पछिल्लोसमय धान दिवस केन्द्र सरकारले मात्र होइन प्रदेशदेखि पालिकाहरूले पनि विभिन्न कार्यक्रम गरेर मनाउने प्रचलन सुरु भएको छ । नेताहरू बर्षको एकपटक धान दिवसमा खेतमा रोपाई गर्न पुग्ने र त्यसपछि फर्केर नजाने परम्पराले निरन्तरता पाइरहेको छ । इतिहासमै पहिलोपटक नेपालका प्रधानमन्त्रीले शनिवार चितवनमा धान दिवसमा भाग लिएका छन् । यद्यपि अधिकांश किसान धान दिवसप्रति अझैपनि बेखबर छन् । अर्थात वास्तविक किसानले धान दिवसको महत्व बुझ्नै पाएका छैनन् । अहिलेपनि नेपालले बार्षिक ३० अर्बको चामल आयात गर्नु परिरहेको छ । यो सवै हुनुका पछि सरकारले भन्ने एउटा तर गर्ने अर्को भएकै कारण हो । धान दिवसको अवसरमा नेपालले धान आयात गर्नुपर्ने अवस्थाको अन्त्य होस् ।