खोज

केही दिनदेखि विहानको बायुमण्डल धुमिल हुनुका साथै नराम्रो तथा बिषाक्त हावाको चाप बढ्दै गएको छ । दिउँसो हुँदैगर्दा मौसम खुलेपनि बिषाक्त हावाले आँखा पिरो हुने, थकान महसुस हुने, ओल्यास बनाउने र रुघाखोकी लागेपछि सञ्चो नहुने आम गुनासो बढ्दै गएको छ । आँखा अस्पतालमा अहिले आँखा पिरो हुने समस्या लिएर आउने विरामीको चाप बढेको छ । यो बायु प्रदुषणकै कारण हो । हिमालमा समेत डढेलोको असर पुगेको कारण हिमाल तातिएको छ । यो अवस्था अझै कतिदिन कायम हुने हो भन्ने कुनै निश्चित छैन । पानी नपरेका कारण मौसम सफा नभएको भनिएपनि मौसम सफा हुन डढेलो पूर्णरूपमा नियन्त्रणमा आउनुपर्छ । त्यतिमात्र होइन तराईमा गहुँको डाँठमा आगो लगाउँदा समेत प्रदुषण ब्यापक बढेको छ । बायु प्रदुषणकै कारण क्यान्सर र दम लगायतका कहिल्यै निको नहुने दिर्घ रोग बढ्दै गएको छ । अर्कोतर्फ बायु प्रदुषण लगायतको अप्रत्यक्ष प्रभावले जलवायु परिवर्तनको असर देखिन थालेको छ । प्रदुषणले मानव जीवन मात्र होइन कृषि, खाद्यान्न, जलस्रोत, वन–जंगल, भौतिक पूर्वाधारलगायत समग्र क्षेत्रमा असर परिरहेको छ । प्रदुषणले आम मानिसको स्वास्थ्यमा समस्या देखिनसक्ने भन्दै सावधानी अपनाउन आग्रह गरिएको छ । तीव्र विकासको नाममा वातावरण संरक्षण गर्न नसक्दा विश्वभरि जलवायु परिवर्तनको असर देखापर्न थालेको छ । विकसित मुलुकहरूले उत्सर्जन गर्ने कार्बनडाइअक्साइड, नाइट्रसअक्साइड, मिथेन, क्लोरोफ्लोरो कार्बनलगायतका हानिकारक ग्यासका कारण नेपालको तापक्रम विगतमा भन्दा उच्च गतिमा बढ्न थालेको पाइएको छ । हालै छिमेकी मुलुक भारतको नयाँदिल्ली आसपास र उत्तर प्रदेशमा फैलिएको दुषित वायुको प्रभाव नेपालमा पनि फैलिएको छ । अर्कोतर्फ विश्वकै प्रदुषित सहरको सूचीमा नेपालको नाम र संघीय राजधानी काठमाण्डौं आएको छ । यसले नेपालले अव तीब्ररूपमा प्रदुषण नियन्त्रणका क्षेत्रमा उल्लेख्य काम गर्नु जरुरी छ भन्ने देखाएको छ ।
विकासको नाममा गरिने वातावरणप्रतिको बेवास्तालाई ध्यान दिएमात्र पनि हाम्रो देशमा स्वच्छ वातावरण कायम गर्न सकिन्छ । स्वच्छ वातावरण कायम राख्न जल, जंगल र जमिन पर्याप्त मात्रामा रहेको हाम्रो देशमा पछिल्लो समय स्वच्छ वातावरण कायम राख्ने कुरालाई ख्याल गर्न छोडिएको छ । संविधानमा स्वच्छ वातावरणको हकलाई मौलिक हकका रूपमा व्याख्या गरिए पनि कार्यान्वयन भने फितलो बन्दै गएको छ ।

मुलुक संघीयतामा गएपछि स्थानीय सरकारहरूले त अझ यसको बेवास्ता गरिरहेका छन् । भौगोलिक संरचनाको हिसाबले हिमाल, पहाड र तराईमा विश्वभरिको हावापानी पाइने भएपनि वातावरण संरक्षणमा ध्यान नपु¥याउँदा यो कुरा इतिहासमा सीमित रहने अवस्था देखिएको छ । वातावरण संरक्षण नगरी विकास निर्माण अघि बढाउँदा यसको दीर्घकालीन असर पर्छ भन्नेतर्फ सबैभन्दा पहिले तीनै तहको सरकारमा सचेतना आउनु जरुरी छ । साथै सरोकारवाला निकाय र आम नागरिकमा समेत यो सचेतना ल्याएमा नेपालमा स्वच्छ वातावरण कायम राख्न सहज हुने मात्र होइन तेस्रो मुलुबाट हुने वातावरण प्रदूषण हटाउन अन्तर्राष्ट्रिय फोरममा दर्बिलो कुरा राख्नसमेत सकिन्छ । हरेक स्थानीय तहमा फोहोरमैला व्यवस्थापन चुनौती बनिसकेको छ । यो चुनौती बेलैमा समाधान नगरेपछि ठूलो वातावरणीय समस्या निम्तिने देखिन्छ । त्यसो हुँदा यो विषयमा गंभीर वन्ने बेला आएको छ । खासगरि तराईमा गहुँ खेतमा आगो लगाउने र फोहरजन्य घुर आगलागीकै माध्यमबाट डढाउने काम भैरहेको छ । यसले बायु प्रदुषण थप बढाउन मद्दत पुगेको छ । तसर्थ अहिलेको बायु प्रदुषणले बढाएको जोखिम नियन्त्रणमा समयमै ध्यान नदिने हो भने एक दिन भयावह अवस्था आउन सक्छ । तसर्थ यस बिषयमा संघीय सरकारमात्र होइन स्थानीय र प्रदेश सरकारको समेत ध्यानाकर्षण जरुरी छ ।