खोज

सहिद नेत्रलाल स्मृति प्रतिष्ठान दाङ देउखुरीले उहाँको सम्मान तथा सम्झना चिरस्थायी बनाउनका लागि स्मृतिग्रन्थ प्रकाशनको जमर्को गरेको छ । यसका विभिन्न चरणहरू हुन्छन् । यसको पहिलो चरण भनेको स्मृतिग्रन्थको आवश्यकता र औचित्यको वारेमा व्यापक छलफल चलाउनु र एउटा निचोडमा पुग्नु हो । यो पहिलो चरणको काम सम्पन्न भयो । राज्यको सहिदको स्मृतिग्रन्थ प्रकाशनमा विमति राख्ने कुरा पनि आएन र भएन पनि । प्रतिष्ठानमा सौहार्दपूर्ण वातावरणमा छलफल र सर्बसम्मत निर्णय भयो । दोस्रो चरणमा लेख रचना संकलन तथा त्यसको सम्पादन गर्नका लागि एक समिति गठन गर्ने रह्यो । यो समिति स्मृतिग्रन्थ अनुसार फरक पाउन सकिन्छ । कतै सम्पादन समितिमा तीन, पाँच वा सातसम्म संख्या रहने हुन्छ । कतै यो समितिलाई सम्पादन समिति वा सम्पादक मण्डल पनि भन्ने गरिन्छ । आज भोली सम्पादक मण्डल अलिक पुरानो शब्द मानिन्छ । पञ्चायतकालमा मण्डलेले नेपाली नागरिकलाई अलिक बढ्ता दुःख दिएकाले मण्डलेलाई सबैले मनपराउँदैनन् । यो स्मृतिग्रन्थको लागि २०८० साल फागुन ७ गतेका दिन तीन सदस्यीय सम्पादन समिति र पाँच सदस्यीय सम्पादन सहयोग समिति चयन भएको अवस्था हो ।
सम्पादन समिति गठन भएयता त्यस समितिले विभिन्न क्षेत्र, तह तप्काका विभिन्न व्यक्तित्वहरूसंग सम्पर्क र समन्वय गरेर लेख रचनाका लागि अनुरोध गरेको अवस्था रह्यो । लेख रचनालागि कस कसलाई अनुरोध गर्दा उहाँका वारेमा तथ्यगत कुराहरू आउन सक्छन् यसकालागि सर्बप्रथम सूचि तयार पारिएको थियो । सोही सूचिको आधारबाट एकसरो खवर पु¥याउने काम भयो । कतिपयले तत्काल कलम चलाउनु भयो । यसरी क्रमशः लेख प्राप्तीले निरन्तरता पाएको छ । तेस्रो चरण भनेको प्राप्त लेखहरूको सम्पादन गर्नु हो । सम्पादन पूर्ण भयो भने मात्र प्रेस छनौट गरी प्रकाशनमा जुटने हुन जान्छ । यसैसंग साथमा भाषा शुद्धि समेत हेर्ने हुनुपर्दछ । यो पनि यसको चरण भित्र पर्दछ । नेत्रलाल पौडेल अभागी २००१ साल मंसिर ६ गतेका दिन दाङ जिल्ला साविक धर्ना गाविस सिसैपुर गाउँमा पिता मोहनलाल उपाध्याय पौडेल र माता जयन्ता देवी पौडेलको कोखबाट जन्मनु भएको हो । उहाँले प्रारम्भिक शिक्षा स्थानीय पाठशालाबाट लिएर हाइस्कुल र इन्टरमिडियट दाङको घोराही स्थित भरतपुर स्कुल र भरतपुर कलेजबाट निमाजेर माथिल्लो कक्षा अध्ययनको लागि काठमाडौ जानुभयो । काठमाडौं वसाइका क्रममा साहित्य र राजनीतिमा जोडिनु भयो । वि.ए.सम्मको अध्ययन पछि उहाँ २०२२ सालमा अर्घाखाँची जिल्ला चुत्रावेशी स्थित जनज्योति माध्यमिक विद्यालयमा शिक्षण पेशाको लागि पुग्नु भयो । दुई वर्ष वित्दा नवित्दै २०२४ सालमा दाङको नारायणपुरस्थित श्री सिद्ध रत्ननाथ माध्यमिक विद्यालयको संस्थापक प्रधानाध्यापक बन्नु भयो । सोही विद्यालयमा प्रधानाध्यापक रहेको अवस्थामा विद्यालय समयमा अध्यापन र त्यसका अतिरिक्तको समयमा कम्युनिष्ट राजनीतिमा संलग्न हुनुभयो । दलमाथि प्रतिवन्ध लागेको अवस्थामा उहाँले राजनीतिलाई जनताका माझमा लिएर जानसक्नु भयो । यो कार्य पञ्चायत कालमा पञ्चहरूलाई सैह्य हुने कुरा भएन । शिक्षण पेशाको छैंठौ वर्षमा उहाँको नाममा वारेण्ट जारी भयो ।

वारेण्टेड भइसके पछि गिरफ्तार हुनु भनेको जेलमा जीवन सडाउनु हो वा वारेण्ट रद्द गराउनका लागि आत्मसमर्पण गर्नुपर्ने थियो । उहाँले यो दुबै बाटो छोडेर जनताको समृद्धिको लागि तेस्रो बाटो समाउन उपयुक्त ठान्नु भयो अर्थात उहाँ तेस्रो बाटो भूमिगत बाटो थियो त्यही बाटो समाउनु भयो । २०३० सालदेखि उहाँ घरद्वार, पेशा, जहान परिवार सबै त्यागेर पूर्णरूपले राजनीतिमा समर्पित हुनुभयो । यही क्रममा उहाँ दाङको जिल्ला सचिव हुँदै केन्द्रीय सदस्य र मध्य पश्चिम इन्चार्जसम्म हुनुभयो । भूमिगत कालमा उहाँको सबैभन्दा प्यारा वस्तु जनताका झुपडी बने । दाङ लगायतका क्षेत्रमा कम्युनिष्ट राजनीतिको विस्तारका निम्ति नेत्रलाल पौडेल अभागीको ठूलो योगदान रहन गयो ।
नेत्रलाल पौडेल (जनताको भाषामा माडसाब), राजनीतिको साथमा साहित्यकार र भाषासेवी समेत हुनुहुन्थ्यो । उहाँमा नेपाली भाषाका अतिरिक्त अंग्रेजी, हिन्दी, संस्कृत र थारु भाषाको समेत ज्ञान थियो । उहाँले भूमिगत कालमा काव्य, कविता रचना गर्नु भएको छ । साथमा धेरै रचनाहरू त्यो समयका विभिन्न पत्रपत्रिकाहरूमा विभिन्न छद्य (जोसबहादुर, गोर्की नेपाली, कवि धर्ना, भरतपुरे कान्छो आदि) नामबाट प्रकाशित भएका छन् । यसका साथमा थारु भाषाको शब्दकोष समेत तयार पार्नु भएको छ । उहाँका केही रचना अप्रकाशित अवस्थामा रहेका छन् । नेत्रलाल भूमिगत रहेको अवस्थामा पार्टी काममा दाङबाट पूर्वतर्फ जाने क्रममा देउखुरी स्थित नर्तीको वनमा २०४१ साल जेठ ६ गतेका दिन सहादत प्राप्त गर्नु भयो । उहाँलाई राज्यले सहिद घोषणा गरेको छ भने उहाँको सम्मानको निम्ति उहाँको तस्विर अंकित हुलाक टिकट प्रकाशन गरेको छ । राज्य स्तरको सहयोगबाट नेत्रलाल स्मृति भवन र विभिन्न स्थानमा नेत्रलाल स्मृति पार्क समेत निर्माण भएका छन् ।
माडसाब याने नेत्रलाल पौडेल अभागीको योगदानलाई चिरस्थायी बनाउनका लागि उहाँको वारेमा विभिन्न क्षेत्रमा जानकारी राख्नेहरूबाट केही विचार लिनु जरुरी थियो । यसैले नेत्रलाल स्मृतिग्रन्थ प्रकाशनको लागि प्रतिष्ठानले पहल गरेको छ । अहिलेसम्मको चरणहरूमा लेख रचना संकलन करिव अन्तिम अवस्थामा पुगेको छ । उहाँको राजनीतिक, साहित्यिक, शैक्षिक तथा सामाजिक र भाषाको वारेमा जानकारी राख्नु हुने र केही छुट्न नहुने व्यक्तिहरू कार्यव्यस्तताका कारणले बाँकी रहनु भएकाले मात्र अन्तिम विन्दुमा पुग्न केहीसमय लाग्ने भएको छ । यता प्राप्त भएका आठ दर्जन लेख रचनाहरू कम्युटर टाइप, सम्पादन र भाषा शुद्धिको काम चलिरहेको छ । बाँकी रचना प्राप्त भएको दुई दिन भित्र यो चरण पनि समाप्त हुनेछ । त्यसपछि प्रेस छनौट गरी छपाइको काम आरम्भ गर्नुपर्ने छ । छपाईको प्रकृयाका वारेमा पनि मोटामोटीे खाका तयार भइसकेको अवस्था छ ।

नेत्रलालको सम्मान तथा सम्झनामा तयार हुन लागेको यो स्मृतिग्रन्थमा उहाँका वारेमा धेरैले थाहा नपाएका काम कुरा उजागर भएका छन् । नेत्रलालले माया र सहयोग गर्ने जुन वर्ग हो ती वर्गका विचार समेत समेटिएका छन् । यो स्मृतिग्रन्थ अन्य ग्रन्थको तुलनामा फरक हुने अपेक्षा गर्न सकिन्छ । वास्तवमा व्यवस्था परिवर्तनको सपना देखेका राजनीतिज्ञहरूको आजको बाटो सही छ कि छैन ? त्याग भनेको के हो ? कस्तो कामले समाज र राज्यमा सम्मानित हुन सकिन्छ, जनताको मनमा बस्ने सूत्र के रहेछ, वास्तविक आधारभूत जनताको परिवर्तन भयो कि भएन ? लक्ष्य कहाँ थियो ? कता पुगिदै छ ? राजनीतिमा लाग्नेहरूले आफ्नो आचरण कस्तो बनाउने भन्ने जस्ता कुरा यसबाट उजागर हुनेछन् । यो स्मृतिग्रन्थ नेत्रलाल माडसाबका साथै यो क्षेत्रमा लाग्नेहरूको योगदान समेत समेटिने छन् । हिँजो नेत्रलाललाई भेट्न नपाएकाहरूले आज उनीहरूको रवैया कस्तो रहेको छ ? कसरी विभिन्न दलहरूबाट फाइदा उठाइदो रहेछ भन्ने कुरा उजागर हुनेछन् । हिंजो भूमिगत कालमा नेत्रलालको टाउकाको मूल्य तोक्ने र विचारबाट पलायन गराउन उद्यत रहेकाहरू मध्ये अहिलेपनि केही जीवित छन् । यसले उनीहरूलाई राम्रो गरि जवाफ दिने छ । जसले मुलुक र समाजको लागि अमूल्य योगदान दिएको हुन्छ इतिहास त्यसकै लेखिनुपर्दछ । कतिपय स्मृतिग्रन्थहरू काला कर्तुत लुकाउनका लागि लेखिएका पाईन सक्छन् । यसको तुलनामा नेत्रलाल स्मृतिग्रन्थले इतिहास कस्तो व्यक्तिको लेखिदोरहेछ र लेख्नुपर्छ भन्ने एउटा राम्रो पाठ सिकाउने छ भन्ने समेत अपेक्षा गर्न सकिन्छ ।