खोज

भाषाको स्तरीय मानक अनुसारको प्रयोग नभएको अवस्थालाई नै भाषिक त्रुटी भनेर बुझिन्छ । अर्थात् मातृभाषा वा अर्को भाषाको प्रयोग गर्ने क्रममा हामीले धेरै अशुद्ध स्वरूपको लेखन वा उच्चारण गर्ने बानी सामान्य जस्तै भएको छ । खासगरी अन्तरवैयक्तिक प्रत्यक्ष कुराकानी वा लेख्य माध्यमबाट गरिएको सञ्चारका क्रममा हुने गल्तीलाई त्यति ध्यान दिईंदैन । यसक्रममा अर्थ अनुमान गरेर वा पुनः थप प्रश्न गरेर वा केही समयपछि थप छलफलका क्रममा सन्देश प्राप्त गर्न सकिने हुन्छ । तर, लिखित वा मौखिक सार्वजनिक अभिब्यक्तिमा प्रयुक्त भाषिक त्रुटीले विशेष चर्चा पाउने गर्दछ । अझ सार्वजनिक महत्वका संघसंस्था वा ब्यक्तिसँग सम्बन्धित वा तिनीहरूले गरेका त्रुटीका बारेमा धेरैको टिप्पणी हुने गर्दछ । अर्थात् हरेक मानिसले आफ्नो हैसियत र ओहोदा अनुसार भाषाको प्रयोग गर्नुपर्दछ भन्ने अपेक्षा आमरूपमा गरिएको हुन्छ । भाषाविद् बेञ्जामिन लि ह्वोर्फका अनुसार भाषाले हाम्रो सोंच्ने तरिकाको खाका प्रदान गर्दछ र हामीले के का बारेमा सोंच्छौं भन्ने निश्चित गर्दछ । अर्थात् हाम्रो भाषा र चिन्तनकावीच गहिरो सम्बन्ध छ । आदरार्थी शब्दको प्रयोग गर्नाले परिवार र समाजमा मान्यजनको आशिर्वाद, माया पाउने र अनुजहरूको सम्मान पाउने हुन्छ । बाह्य समाजमा आफ्नो सभ्यता प्रदर्शन गर्ने प्रमुख र सजिलो साधन पनि भाषा हो । नरम, शिष्ट र स्तरीय भाषाको प्रयोग गर्नाले मानिसहरूकावीच सम्बन्ध सुधार हुने, समझदारी बढ्ने र दिगो स्मरण रहने निश्चित छ ।

आजकल आमसञ्चार माध्यम, सामाजिक सञ्चार सञ्जाल, कार्यालयीय वा कर्पोरेटमा गरिने भाषिक प्रयोगका कारण ब्यापक खण्डन र चर्चा चल्ने गरेको पाइन्छ । नेपाली भाषामा लेखिएका सामग्रीमा ब्याकरणीय हिसाबले त्रुटिपूर्ण लेखाई प्रयोग भएका सरकारी चिठीहरू फेसबुकमा भाइरल भएका पाइन्छन् । अंग्रेजी भाषाको प्रयोगका क्रममा हिज्जे, ब्याकरण र बाक्य संरचना बिग्रेको पाइन्छ । कतिपय संस्थाका तुल, ब्यानर, पर्चा पम्प्लेटमा संस्थाको नाम, ब्यक्तिको नाम, कार्यक्रम, नारामै त्रुटी भेटिन्छन् । आफूलाई असाध्यै अब्बल मान्नेहरूले सामान्य शब्द वा वाक्यमा गर्ने भाषिक त्रुटीका कारण सार्वजनिक रूपमा शीर ठाडो गर्न नसक्ने अवस्था हुन्छ । भाषिक विभेदका कारण सन्देशको अर्थान्तर हुने, कुराकानी निरन्तर रहने वा विचैमा तुहिने भन्ने निश्चित हुन्छ । मुद्दामा असहमति रहँदारहँदै पनि भाषिक प्रयोगका कारण समझदारीमा पुग्न सहज हुने पनि गर्दछ ।

किन मानिसहरूले भाषिक त्रुटिको प्रयोग गर्दछन् ? सार्वजनिक रूपमा टाँगिएका तुल, ब्यानर वा पत्रपत्रिका, रेडियो, टेलिभिजन जस्ता माध्यमका साथै फेसबुक कमेन्ट, साइनबोर्ड, सूचना पाटी वा कार्यक्रमका ब्यानर लगायतमा धेरै त्रुटी देख्न सकिन्छ । यी त्रुटीहरू मानवीय कारणले हुने गर्दछन् । विशेषगरी प्रुफ रिडिङका क्रममा ध्यान पुग्न नसकेका कारण वा प्रुफ रिडिङको कामलाई महत्व नदिंदा त्रुटि भैरहन्छन् । त्यसैगरी यस प्रकारका प्राज्ञिक कार्य प्रायः छोटो समयमा तयार पार्नुपर्ने वा अन्तिममा हतारहतार ठूलो मात्रामा विषयवस्तु दिने गर्नाले पनि आवश्यक ध्यान पुगेको हुँदैन । त्यसैगरी विषयवस्तु तयार गर्ने वा सिर्जना गर्ने ब्यक्तिमा पनि भाषिक सिपको आवश्यकता पर्दछ । आफ्ना विचारलाई शुद्धसँग अभिब्यक्त गर्न सक्ने क्षमताभयो भने त्रुटी कम हुन्छ । आजकल विद्युतीय साधनहरूका सहायताले स्वचालित अनुवाद गरी प्रस्तुत गर्ने गर्दा कहिलेकाँही अनुवादित भाषा र सन्देशको मर्म समेटिएको हुदैन । त्यसैगरी पाठको सम्पादन र सेटिंगका क्रममा पनि भाषिक परिवर्तन भै त्रुटिपूर्ण संरचना वा अभिब्यक्ति बन्ने गर्दछ । कम्प्युटर प्रविधिबाट गरिने मुद्रण, सम्पादनका क्रममा फन्ट परिवर्तन भै त्यसलाई सच्याउन ध्यान पुगेन भने परिवर्तित स्वरूप नै मुद्रण हुन्छ । त्यही विषयवस्तु सार्वजनिक हुन गै त्रुटिपूर्ण भाषिक प्रयोग बढेको पाइन्छ । पेशागत अभिब्यक्ति दक्षता प्रदर्शन गर्नका लागि कुनैपनि संस्था वा ब्यक्तिले त्यस प्रकारका विषयवस्तु सिर्जना गर्दा प्रुफरिडिङ र भाषिक गुणस्तर ब्यवस्थापन गरी पेशागत दक्षता प्रदर्शन गर्ने र सन्देशको वास्तविक अर्थबोध गर्न मद्दत गर्न सक्नुपर्दछ ।

भाषिक त्रुटीको असरका कारण ब्यक्ति र संस्थाको इज्जत प्रतिष्ठामा आँच आउने, आम मानिसहरूको आस्था र विश्वास घट्ने, सन्देशको अर्थ अपूर्ण हुने वा गलत अर्थ लाग्ने वा दोहोरो अर्थ लाग्ने वा अर्थ नै नलाग्ने हुन जान्छ । आवरणको सुन्दरता बिग्रने, भाषिक संरचना बिग्रने, समग्र पाठको ढाँचा बिग्रने हुन्छ । प्रयोगकर्तालाई लज्जाबोध र हिनताबोध हुन गै कार्यमा उत्प्रेरणा घट्ने, जोश जाँगर घट्ने र समग्रमा कार्य गुणस्तर कमजोर हुन जान्छ । भाषिक त्रुटी सिर्जना गर्ने ब्यक्ति सभाका अतिथि, विज्ञका साथै सहकर्मी सहपाठीका नजरमा कमजोर सावित हुन्छ । पटक पटकको त्रुटीपछि त्यस्ता ब्यक्तिले अवसर गुमाउन थाल्छन् । अन्यको रोजाइमा पर्न छाड्छन् ।

दुर्भाग्य मान्नुपर्छ कि एउटा गल्ती ढाकछोप गर्नाका लागि अर्का झुठ कार्य गर्दै जाने हाम्रो बानी छ । कतिपय मानिसहरूले गल्तीलाई सच्याउनुको सट्टा चर्को स्वरमा चिच्याउने, त्यस्तै कमजोर क्षमता भएका मानिसहरूको भजनमण्डली तयार गरी बेहोसीमा जिन्दगी बिताउने गरेको र गल्ती गरिरहँदा पनि आफूलाई सच्याउने तर्फ नलाग्ने गरेको पनि पाइन्छ । गल्तीलाई स्वीकार गर्ने, गल्तीबाट पाठ सिकेर पुनः त्यस्तै र अन्य गल्ती नहोस् भनेर सतर्कता अपनाउने वा तयारी गर्ने, प्रुफ रिडिङमा ध्यान दिने बानी बसाल्नु आवश्यक छ । कुनैपनि विषयवस्तुलाई सार्वजनिक गर्नुपूर्व पटकपटक पढ्ने र पुनः लेखन गर्ने गर्नु आवश्यक छ । विषयवस्तु सिर्जना गर्दा समेत आधिकारिक शब्दकोष वा ब्याकरण सामग्रीको उपयोग गरी भाषिक स्तरीयता कायम गर्नुपर्दछ । विषयवस्तुको क्षेत्र अनुसारका भाषिक प्राविधिक शब्दावलीको प्रयोग, वाक्य तथा अनुच्छेद संरचना, चित्र तथा तालिका जस्ता साधनको उपयोग गर्न सक्यो भने सन्देश प्रवाह र भाषिक क्षमतामा उच्चता हासिल हुन्छ ।