खोज

परिचय
राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वाले देशभरका जनतालाई ऋण मुक्त गरेर चलाएको सम्वत् नै नेपाल सम्वत हो । यो चन्द्र मासमा आधारित साल हो । त्यसैले यसको प्रर्वतक शंखधर साख्वा हुन् ।

स्थापना
नेपाल सम्वत वि.स. ९३६ कार्तिक शुक्ल प्रतिपदा तदनुसार सन इ.स. ८७९ अक्टुवर २० तारिखदेखि भक्तपुरका राजा राधवदेवको आज्ञामा चलेको थियो । नेपालमा औपचारिक रुपमा यो सम्वत पृथ्वी नारायण शाहको पालासम्म प्रचलनमा रहेको थियो । राष्ट्को नामबाट प्रारम्भ भएको नेपाल सम्वत् नेपालको आफ्नो मौलिक सम्वत् हो । यो सम्वत् को नयाँ वर्ष नेवारहरुको महपुजाको दिन देखि सुरु हुन्छ ।

प्राचीन तथ्य
शंखधर साख्वा एक मौलिक नेपाली कान्तिपुर निवासी हुन । उनको जन्म ९४०–९४७ विक्रम सम्वत बीच भएको अनुमान छ । विशेषत शंखधर साख्वाले वालुवालाई सुनमा परिणत गरि जनताको ऋण तिरेको इतिहास रहेको छ । ऋण मुक्त गरेको दिनको सम्झना स्वरुप नेपाल सम्वत् स्थापना गरेको तथ्य रहेको छ ।

नेपाल सम्वत र तिथि गणनाः
यो सम्वतमा एउटा औसिको भोलिपल्ट प्रतिपदाको दिनबाट अर्कोऔसि सम्मको दिनलाई एक महिना र १२ वटा औसिको अवधिलाई एक वर्ष (३५४ देखि ३७८ दिन हुन सक्छ) गणना गरिएको छ । नेपाल संवत अनुसार महिनाको नाम १ –कछला, २–चिंला, ३ प्वहेला ९पोहेला० ४– सिल्ला ५– चिल्ला, ६– चौला, ७ वछला, ८ तँछला, ९ दिल्ला (देला) १० गुँला ११–ञला (चला) १२ कौला रहेको छ । त्यस्तै महिनामा क्रमशंः १– पारर, २– दुतिया, ३– तृतिया, ४–चौथी ५ पन्चमी, ६– षष्टी, ७–सप्तमी, ८ अष्टमी, ९ नवमी, १० दशमी, ११ एकादशी, १२ द्धादशी, १३ त्रयोदशी, १४ चतुर्थी, १५ पूणिमा, अर्को १५ दिन यस्तै क्रमसः भई १५ औ दिनमा आमै –औशी हुने गर्दछ ।

भ्रमः
नेपाल संवत शुरु हुनु भन्दा अघि नै नेवारहरुले म्ह् पूजा मनाउने गरेको पाइन्छ । तर म्ह् पूजाको दिन नेपाल संवत शुरु हुने भएकोले प्रायजसोले यो संवत नेवारहरुले मात्र हो भनि भ्रम परेको छ ।

मान्यताः
नेपाल संवतलाई वि स २००७ सालमा वि पी कोइरालाको मन्त्री परिषदबाट नेपालको राष्टिय पर्वको रुपमा घोषणा गरिएको थियो । नेवार समुदायमा चाडपर्व रितिथिति धार्मिक र सांस्कृतिक कार्य नेपाल सम्वत् अनुसार गर्ने प्रचलन रहेको छ । गरिव जनताको ऋण मोचन गरि सामाजिक सेवाको उत्कृष्ट नमुना कार्यको उच्च मुल्याकन गर्दै नेपाल सम्वत् चलाएको हुनाले वि.स. २०५६ मार्ग २ गते शंखधर साख्वालाई १५ औ राष्ट्रिय विभुतिको रुपमा सरकारले घोषणा गरेको थियो । वि.स. २०६५ मा प्राधानमन्त्री पुष्प कमल दहालले नेपाल सम्वतले राष्ट्रिय मान्यता पाउने घोषणा गरेको थिए । वि.स. २०७७ साउन १ गतेदेखि ललितपुर महानगर पालिकाले न्यायिक मामिला बाहेक अरु सबै पत्राचारमा विक्रम सम्वतसगै नेपाल सम्वत पनि अनिवार्य लेख्ने निर्णय गरेको छ ।

महत्वः
यो सम्वत अन्य देशबाट आयात गरिएको होइन । यो हाम्रो देशमा स्थापित भरको सम्वत हो । यो कुनै धर्म र व्यक्तिको नामबाट आएको होइन । जस्तै विक्रम सम्वत राजा विक्रमा दित्यको नामबाट शक सम्वत भारतको शंक वंशबाट, इस्वी सम्वत इसा मसीहको नामवाट स्थापित भएका छन् तर नेपाल सम्वत शंखधर साख्वाले आफ्नो नामबाट स्थापना न गरी देशको नामबाट गरेका थिए ।

सन् २०२० अक्टोवर २० (नेपाल सम्वत ११४१) देखि सौर्य मासिक पात्रो नेस ११४१ प्रारम्भ भएको छ । बोली चालिको भाषामा यो सौर्य मासिक नेपाल सम्वत लाई न्हिल्याः कथया नेपाल सम्वत मिती अनुसारको नेपाल सम्वत भनिन्छ । यो सम्वत पृथ्वीले सुर्य घुम्न समयावधिमा आधारित छ । यो सम्वत पृथ्वीले सूर्य घुम्ने समयावधिमा आधारित छ । यसमा प्रत्येक बर्ष ३६५ दिन र अधिक वर्ष (लीप इयर) मा ३६६ दिन हुन्छ ।

नेपाल सम्वतको पहिलो दिन नेवार समुदामा म्ह पूजा गरिन्छ । कार्तिक शुक्ल प्रतिपदाका दिन राति म्ह पुजा मनाइन्छ । मानिसको आत्मा नै सवभन्दा ठुलो र महत्व पुर्ण भएकोले आत्मा पुजा गर्ने परम्परा चलिरहेको कुरा धर्म शास्त्र विद हरुले प्रष्ट पारेका छन् ।आत्म सन्तुष्ट बनाई खुसी राख्न सके देवी देवता पनि प्रशन्न भई आर्शिवाद दिने र जीवन पनि सार्थक हुने धार्मिक विश्वास रहेको र समाजमा यस दिन देखि जीवन सुखमय र सफलता तिर उन्मुख हुने गरेको पाइएको छ ।

नेपाल सम्वत मनाउन सुझावः
वि।स २०७७ मार्ग १ गते सोमवार देखि नेपाल सम्वत ११४१ प्रारम्भ हुदैछ । अहिले कोभिड १९ को महामारी लाई ध्यानमा राखि नेपाल सम्वत न्हुदयाँ भिन्तुना सुरक्षित र स्वाथ्य माप दण्ड पालना गरि सरकारको निर्देशानुसार मनाउनु पर्दछ ।

नेपाल सम्वत न्हुदयाँ भिन्तुना मनाउन निम्न गर्न सक्छौ
१। नयां वर्ष ११४१ (न्हुदँ) कोरोना मुक्त वर्ष बनोस् (न्हुद ११४१ कोरोना मुक्त न्हुगुद जुइमा ) भनि शुभकामना व्यक्त गर्ने ।
२। नेपाल सम्वत ११४१ न्हुदयाँ भिन्तुना लेखेको व्यानर ठाउँ ठाउँमा प्रदर्शन गर्ने (राख्ने )
३।शुभकामना आदान प्रदान र प्रवचन कार्यक्रम भर्चुअल (प्रविधिबाट) आयोजना गर्ने ।
भवतु सब्व मंगलम ः…