खोज

पञ्चेबाजाको मधुर संगित । पाहुनाको स्वागतमा लहरै लागेका स्थानीय । साथमा केही अर्धबैशे व्यक्तिहरू हातमा खुकुरी लिएर बाजाको तालमा नाचिरेहका छन् । पहुनाको पुरा ध्यान भने त्यसैैतर्फ केन्द्रित छ । तर, यहाँका लागि भने यो नयाँ होइन । गाउँमा आउने बिशेष पाहुनाको स्वागत गर्न पञ्चेबाजाको तालमा खुकुरी नाच नाच्नु सिस्ने गाउँपालिका–३, पोखराको परम्परा नै हो ।
गाउँमा हुने विभिन्न सामाजिक संस्कारहरू विवाह, बर्तबन्ध, मेला, पर्बका साथै गाउँमा आउने पाहुनाको स्वागत गर्न पुरा गाउँ नै जुट्छ । स्वागतमा गुजिञ्छ पञ्चेबाजा, नाचिन्छ खुकुरी नाच ।
स्थानीय रामबहादुर केसीका अनुसार दशैंको महाअष्टमीमा माई भगवतीको मन्दिरमा बली दिन प्रयोग गरिएका हतियार गौतम कुलाका पुजित हतियार हुन् । तिनै हतियार दशैं घरबाट निकालेर गाउँमा हुने विभिन्न महत्वपूर्ण जमघटहरूमा नाच आयोजना गरी पाहुनाको स्वागत गर्नु यहाँको मौलिक चलन हो ।
‘हामी बाजा बजाएर, खुकरी नचाउँदै पाहुनाको स्वागत गर्छौं ।’ केसी भन्छन् ‘यसलाई हाम्रो भाषामा फरौटे नाच भन्ने गरिन्छ ।’

भगवती माताको पूजा गरिएका हतियार नचाए अनिष्ट हुँदैन र गाउँमा कुनै पनि खालको भुत–प्रेतको बास हँुदैन । साथै, गाउँमा शान्ति हुन्छ भन्ने मान्यताका साथ यो नाच नाच्ने गरेको यहाँका स्थानिय बताउँछन् । दशैंपछि बिशेषगरी माघे सक्रान्तिका दिन यो नाच नाचेर रमाईलो गरिन्छ । साथै बिवाह गरेर छोरी अन्माउँदा र भित्र्याउँदा केटी पक्षकाहरुको स्वागतका लागी यो नाच अनिवार्य नाचिने गरेको सिस्ने गाउँपालिका–३ का पृथ्बीबहादुर खत्री, ७० बताउँछन् । आफू ३० बर्षको उमेरदेखि नाच्न थालेको बताउने खत्रीसंगै गाउँका अरु तीन जना पनि यो नाचका लागि चिनिएका छन् । यी तिनजना मध्ये एक जना कोही गाउँमा नहुँदा गाउँकै अरु पुराना मान्छेहरुले नाचमा साथ दिन्छन् ।
दाहिने हातमा खुकुरी र देब्रे हातमा त्यसैको दाब समाएर बाजाको तालमा निकै होसियारीपूर्वक नाच्नुपर्ने यो नाचले गाउँमा हुने यस्ता रमाईला जमघटमा सहभागी हुने जो कोहिलाई पनि मोहित पार्छ । पहिलोपटक यो नाच हेर्नेलाई त झन् यसले अच्चम्मित पनि बनाउँछ । बाटोमा हुदाँ लहरै हिँडेकाहरुको अगाडि पाईला चाल्दै खुकुरी घुमाउँदै नाचिन्छ भने जमघट हँदा जमघटको बिचमा यो नाच नाचिन्छ । यो नाचबाट प्रभावित हुनेले नाच्नेको शिरमा पैसा पनि राखिदिन्छन् ।
यसरी खुकुरी नाच नाचि सकेपछि उक्त खुकुरी र तरबार पुनः दशैं घरमा नै लगेर राखिन्छ । स्थानीयका अनुसार उक्त हतियारहरु दशैंमा बली काट्न र नाच्नमा बाहेक अरु कुनै पनि काममा प्रयोग गर्न पाइँदैन । साथै ती हतियार चलाउन दशैं घरका पुजारीको अनुमति लिनु अनिवार्य छ । परम्परादेखि नै यसरी नाच्दै आएको यो नाचको लामो ईतिहास भएपनि पछिल्लो पुस्ताले भने यसको संरक्षणमा ध्यान नदिँदा परम्परागत खुकुरी (फरौटे) नाच लोप हुने खतरा पनि बढेको छ ।

गाउँमा आयोजना गरिएको एउटा कार्यक्रममा आएका पाहुनाको स्वागतका लागि हातमा खुकुरी लिएर नाच्दै रुकुम सिस्ने गाउँपालिका–३ का स्थानीय ।तस्वीरः बुटवल टुडे