खोज

बुटवल, १२ जेठ । जिल्लाको बुद्धभूमि नगरपालिका वडा नम्बर–१० चेतरोईका किसान नारायण केवटले व्यवसायिक तर्बुजा उत्पादन गरेका छन् । तर्बुजाको अलवा उनले बोडी, करेला, लौका, काँक्रा लगायत तरकारी उत्पादन गर्दै आएका हुन । बार्षिकरूपमा डेढ विघा क्षेत्रफलमा गरेकोखेतीबाट नै घरपरिवार धान्दै आएका छन् । किसान केवटको आम्दानीको स्रोत नै बगर खेती हो ।

बाणगंगा नदीको नदी उकास जग्गा आसपासका क्षेत्रको बुद्धभूमि नगरपालिका र कपिलवस्तु नगरपालिका क्षेत्रका किसानले अहिले लटरम्म तरकारी खेती गर्दै आएका हुन । उनी जस्तै बुद्धभूमि नगरपालिका वडा नम्बर १० कै चेतरोई कपुरा केवट पनि ५ कठ्ठा क्षेत्रफलमा बोडी, फर्सी, काँक्रा लगायतका खेती गर्दै आएकी छिन् । चेतरोई कृषक समूहका कोषाध्यक्ष समेत रहेकी उनले बगर खेती भएपनि उचित प्रकृतिको सिंचाईं नभएको कारण केही समस्या भएको बताईन् । उनी भन्छिन्–‘किसानको लागि सिंचाईको सुबिधा सधै भयो भने अझ बढि खेती उपादन गर्न सकिन्छ । खेतीको लागि पानी नै छैन ।’

बगर खेतीमा उत्पादन राम्रो हुने गरेको बताउँदै उनले केही उत्पादन बजारीकरण हँुदै आएको बताईन् । यसको लागि स्थानीय बजार कपिलवस्तुको तौलिहवा, चार नम्बर बुटवल लगायतका स्थानमा समेत किसानको उत्पादन बिक्री हुँदै आएको उनको भनाइ छ । व्यवसायीहरू ती स्थानबाट उत्पादित कृषिजन्य उपज संकलनको लागि गाउँमा नै जाने गर्दछन् ।

किसानले उत्पादन गरेको बस्तु उचित मूल्य निर्धारण गरी उनीहरूले बिक्री गर्दै आएका हुन् । अहिले किसानले प्रतिकिलो ३० देखि ४० रूपैयाँ प्रतिकिलोमा तर्बुजा बिक्री गर्दै आएका छन् । किसानको उत्पादन होल सेल भन्दा पनि रिटेलमा जाँदा फाईदा हुने तर्क नारायण केवटको छ ।
प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना कपिलवस्तुले पनि तरकारी खेतीमा प्रविधि बिस्तार कार्यक्रम अनुसार सहयोग समेत गरेको छ । चेतरोई कृषक समूलाई १ लाख अनुदान रकम समेत प्रदान गरेको थियो । कृषि ज्ञान केन्द्र कपिलवस्तुका प्रमुख भाष्कर पौडेलका अनुसार बणगंगा नदी क्षेत्रको २०० हेक्टर भन्दा बढि क्षेत्रमा बगर खेती गर्दै आएको बताए । उनले बिगर खेतीमा किसानको लागत बढि भएको कारण उचित मूल्य पाउन नसकेको जानकारी दिँदै यसको लागि उत्पादित वस्तु बजारीकरणका लागि सहयोग गर्दै आएको जानकारी दिए । उनले भारतबाट आउने उत्पादनको कारण पनि नेपाली किसान समस्यामा रहेको भन्दै उत्पादनमा आधारित प्रतिफलमा अनुदान दिने योजना समेत रहेको जानकारी दिए । किसानको उत्पादन ठूलो परिमाणमा नहुने उत्पादन कमी भएको कारण भारतबाट प्रतिस्पर्धा गर्नुपर्ने अवस्था रहेको उनको भनाइ छ ।

यद्यपि प्रदेश सरकारले किसानको उत्पादन लागत कम गर्नको लागि लागिपरेको उनको भनाइ छ । कृषि ज्ञान केन्द्र प्रमुख भाष्कर पौडेल भन्छन्–‘२०० हेक्टर क्षेत्रफलमा बगर खेती हुँदै आएको छ, जुन भारतीय बजारसँग प्रतिष्पर्धा गर्न सक्ने अवस्था आएको छैन, तर हामी बजारमा सहयोग गरेर हौसला बढाउने काम गरेका छौं ।’ बगर खेती गर्दै आएका किसानहरूको लागि स्थानीय निकाय, संघ प्रदेश र स्थानीय तहले सहयोग गर्नुपर्ने उनको भनाइ रहेको छ । तराईका नदीहरूमा बाढी आएर बालुवा पटान भएको वा थुपारिएको ठाउँमा गरिने खेतीलाई बगर खेती वा बगर खेती प्रबिधि भनिन्छ । नेपालमा पनि खासगरी तराईका विभिन्न जिल्लाहरूमा उत्तरतिरबाट दक्षिण प्रवाह गर्दै बग्ने नदीहरूले बाढी आएको बेला बालुवा थुपारेर हजारौं बिगाहा जमिनलाई बगरमा परिणत गरेका छन् ।

उक्त बाढी प्रभावित इलाकाहरूमा बगर खेती गर्ने परम्परा क्रमिकरूपले विकसित भैरहेको पाइएको छ तापनि हाल आएर बगर खेती प्रविधिमा पनि यथेष्ठ सुधार हुँदै गएको कारणले यसबाट कृषकहरूले प्रशस्त नगद आम्दानी लिन सफल भएका छन् । बाढी प्रभावित क्षेत्रहरूमा बर्षमा केवल एक सिजनमात्र बगर खेती गरिन्छ । प्रस्तुत लेखमा बगर खेतीको लागि सबै ठाउँमा लागू हुने आधुनिक एबं ब्यवहारिक प्रविधिहरू समेटिएका छन् । तराईका ठाउँ हेरि यो खेती गर्ने समयमा भने अलि–अलि मात्र फरक पर्न सक्छ । यो खेती मंसिर उप्रान्त शुरु भई माघ १५ सम्म रोपी सकिन्छ र बाली हेरि बगर खेतीबाट चैत महिना देखि जेठसम्म उब्जाउ लिन सकिन्छ ।

बालुवामा हुने खालका मुख्य बालीहरू जस्तैः लौका जुकुनी–फर्सी, फर्सी, काँक्रो, करेला, तरबुजा र खर्बुजा जस्ता बालीहरूलाई बगर खेतीको रूपमा ब्यबस्थित तरिकाले लगाएर राम्रो उत्पादन लिन सकिन्छ । गर्मी याममा उत्पादन हुने भएको हुनाले यस्ता वेमौसमी उत्पादनलाई स्थानीय वा टाढाको बजारमा पठाएर बेचविखन गरेर पर्याप्त मात्रामा आर्थिक फाईदा लिन सकिन्छ । बगर खेती प्रबिधि दुई प्रकारका छन् र यी दुबैमा खास ध्यान दिनुपर्ने कुरामा लगाइने बिधि अनुसार को ब्यबस्थापन तथा सिंचाई ब्यबस्थापनका विषयहरू पर्दछन् ।