खोज

बुटवल, १ फागुन । रूपन्देहीको तिलोत्तमा नगरपालिकाकी विनाकुमारी पुनलाई बिहानै उठेदेखि राती अवेरसम्म खेतीपातीमा रमाउँदा आन्नद लाग्छ । उनी जतिबेला पनि आफूले लगाएका बाली बिरुवासँगै हुन्छिन् । सिर्जन अनुसारका तरकारी लगाउनु आफूले पालेका बाख्रा, बंगुरसँगै हुनु उनको दैनिकी हो । गएको कार्तिक महिनादेखि पुन च्याउसँग रमाईहेकी छन् । च्याउ टिप्ने, बेच्ने, सरसफाई गर्ने स्यारसुसार गर्देमा आजभोलि उनलाई फुर्सद छैन । उनी सुनाउछिन्, बिहानै ३ बजे नै च्याउ टिप्नु पर्छ नत्र व्यापारी आउदा बेच्न सकिँदैन । उनीहरूले पनि सबेरै बजारमा पु¥याउनु पर्छ । र्फममा हुर्कदै गरेका च्याउमा पानी छर्दै गर्दा भेटिएकी बिना भन्छिन् यी साना कोपिलाहरूलाई मायाले स्याहार गर्नुपर्छ मानिसका बच्चा जस्तै संवेदनशिल हुन्छन् । यीनको स्याहार सुसारमा केहि तलमाथि हुने बित्तिकै मरिहाल्छन् । दैनिक दुई सय किलो च्याउ बिक्रि गर्दै आएकी बिना मन लगाएर काम गर्न सके आम्दानी गर्नेलाई टाढा जान नपर्ने बताउँछिन् ।

चार जनाको परिवारको मुख्य आम्दानीको स्रोत नै यहि च्याउ हो यसैबाट कमाएर छोराछोरी पढाए विहे गरे । अहिले पनि आम्दानीको मुख्य स्रोत यहि हो । कार्तिकमा लगाउने फागुनसम्म बिक्री गर्ने सिजनको खेती हो यो । २०६६ सालबाट च्याउ लगाउन सुरु गरेकी विना भन्छिन् शुरुमा थोरै लगाए घरमा खाने र आफन्तलाई बाड्न पुग्दा नि खुब राम्रो गरे जस्तो महसुस हुन्थियो । तर बिस्तारै यसलाई व्यवसायिक बनाएको हो हाम्रो परिवारले । यसमा श्रीमान छोराछोरी सबैले बराबर काम गर्ने गरेका छौं ।

उनी भन्छिन् पहिले पहिले कम उत्पादन हुँदा श्रीमान आफैले बजार लगेर बेच्नु हुन्थियो तर अहिले हामीले धेरै लगाएका छौ बजारमा लैजान सक्ने वातवारण छैन । थोरै जस्तो बजारमा लगेर बिक् िग र्न पनि सहज नभएका कारणले घरमा नै केहि कम पैसामा बिक्री गर्नु परेको छ । यहाँ उत्पादन भएको च्याउ बुटवल, भैरहवा, मुर्गिया परासी सहित केहि पहाडी जिल्लामा समेत बिक्रीका लागि पुग्ने गरेको छ । व्यापारहरू यहि आउँछन् हामीलाई बजारको मूल्य हेरर मूल्य दिन्छन् । गत वर्ष त मूल्य राम्रो थियो यो वर्ष अझै सम्म राम्रा हुन सकेको छैन । यो वर्ष धेरै मुनाफा नहुने संकेत देखा परेको छ । यो वर्ष किलोको ९० रुपियाँमा बेच्नु परेको छ गत वर्ष १ सय ४० रुपियाँ किलो बेचेको हो । तर पनि आफनै ठाँउमा बसेर घर परिवारले गर्न सक्ने भएर सहज छ । यो वर्ष मैले करिब ५३ सय च्याउका बलहरू राखेको छु यसको रेखदेख गर्न गरी दुईजना कामदार पनि छन् । उनीहरूले च्याउ टिप्ने तौल गर्ने र सफा गर्ने काम गर्ने गर्दछन् ।

२०६६ सालमा गाउँमा नै युएनडिपी र नासो संस्थाले च्याउ लगाएर खान सकिन्छ भन्दै सिकाएर शुरु गरेकी हुन् बिनाले । त्यसबेला आफूलाई यसरी व्यवसायिक रूपमा खेती गर्छु भन्ने विश्वास थिएन उनमा । उनी भन्छिन् गाउँका साथीहरू भएर घर खान सकिने गरी तयार हुँदा पनि निकै खुशी लागेको बताईन । त्यस पछि स्थानीयस्तरमा रहेको प्रगतिशील महिला बहुउद्देश्यीय सहकारीले पनि सहुलियत ऋण दिएर खेती गर्न प्रोत्साहन गरेको बताउँछिन् । त्यस पछि नियमित रूपमा आफूले तालिमहरू लिएर कसरी विउ रोप्ने स्याहारसुसार कसरी गर्ने मलपानी कसरी राख्ने सबै सिकेपछि व्यवसायिक रूपमा अगाडी बढेको बताईन ।

पछिल्लो समयमा यसैलाई आम्दानीको मुख्य स्रोत बनाएकी विनाले यो वर्ष लगाएका ५३ सय बलबाट करिब २० टन च्याउ उत्पादन हुने लक्ष्य लिएकी छन् । उनले अहिलको बजार गत वर्ष भन्दा कम भएका कारण सोंचे जति मुनाफा नभए पनि करिब ७ देखि ८ लाख रुपियाँ मुनाफा हुने अपेक्षा गरेकी छन् । उनलाई बेमौसमी च्याउ उत्पादन गर्ने रहर छ तर त्यसका लागि लगानी धेरै हुने भएकाले आफूले तत्काल शुरु गर्न नसकेको बताईन । उनी भन्छिन् त्यसका लागि चाहिने वातावरण मिलाउन खर्च बढी लाग्ने भएकाले पनि अहिले आफू आँट्न नसकेको बताईन । त्यसका लागि स्थानीय सरकारले केही सहयोग गरे आफूले बेमौसमी च्याउ उत्पादन गर्न सक्ने उनको भनाई छ ।
अहिले च्याउ उत्पादनका लागि सहकारी र यूएनडिपीले पराल पकाउने करिव ७ लाख बराबरको मेसिन प्रदान गरेका कारणले उत्पादनमा सहज भएको र धेरै च्याउका बलहरू राख्ने सकिएको छ । यो मेसिनमा हामी गाँउका सबै दिदीबहिनीहरूले पालै पालो पराल पकाएर बिउ राख्ने गछौ ।

उनीसँगै पल्छिलो समयमा गाँउका अरू महिला पनि यो व्यवसायमा जोाडिएका छन् शुरुबाट नै घरमा खानका लागि उत्पादन गर्दे आईरहेकी सोहि ठाउँकी शान्ति क्षेत्री पनि व्यवसायिक रूपमा च्याउ उत्पादन गरिरहेकी छन् उनले बजार व्यवस्थापन नहँुदा उत्पादन गरेको च्याउ सस्तो मूल्यमा बेच्नु पर्ने अवस्था रहेको बताउँछिन् । उनले यो वर्ष १३ सय बलमा च्याउ उत्पादन गरेर बिक्री गरिरहेकी छन् । गत वर्ष घरबाट नै १ सय ४० रुपियाँमा बिक्रि भएको च्याउ यस वर्ष जम्मा ९० रुपियाँ किलोमा बेच्नु परेको छ ।

उनीहरू भन्छन् हामी किसानले च्याउको बिउ र मल व्यवसायीको मूल्यमा किन्नु पर्छ अनि तयार भएको च्याउ पनि व्यापारीको मूल्यमा दिनु पर्छ अनि कसरी सोचे जस्तो हुन्छ किसान सधै नै मारमा हामीले हाम्रो बस्तुको पनि मूल्य निर्धारण गर्ने वातावरण छैन । यहाँ आउने व्यापारीले जति दिन्छु भन्छ त्यसैमा चित्त बुझाउनु पर्छ नत्र त्यहि पनि बिक्री नहोला भन्ने अवस्था छ । यस तर्फ सरकारले ध्यान दिन आवश्यक छ ।
विना र शन्ति जस्तै अरूले पनि यो गाँउमा च्याउ व्यवसाय गरेका छन् तर बजारसम्म पु¥याउन नसक्दा सोंचे जस्तो आम्दानी हुन नसकेको उनीहरूको बुझाई छ । स्थानीय सरकारले किसान आफैलाई बजार सम्म उत्पादन भएको तरकारी पु¥याउने वातावरण तयार गर्न सके च्याउ उत्पादन र बिक्री गर्ने संख्या बढ्न सक्छ । à