खोज

रोल्पा, २८ असार
जिल्लाको मुल सामाजिक समस्याको रूपमा देखिएको बालविवाह न्यूनीकरण गर्न रोल्पाका स्थानीय तहहरूले साझा अभियान संचालन गर्ने भएका छन । बालविवाह न्यूनीकरणको विषयमा जिल्ला सदरमुकाम लिवाङमा आयोजित एक कार्यक्रममा रोल्पाका स्थानीय तहहरूले यस्तो प्रतिवद्धता व्यक्त गरेका हुन ।

जिल्ला समन्वय समिति रोल्पाको आयोजनामा भएको कार्यक्रममा जिल्लाका दश वटै स्थानीय तहले वालविवाह न्यूनीकरणका लागी सहकार्य गरेर अघि वढ्ने वताएका हुन । बालविवाह जिल्लाका सवै स्थानीय तहको समस्याको मुल विषय भएकाले यसको समाधान पनि मिलेर गर्नु पर्ने रोल्पा नगरपालिकाका नगरप्रमुख सुरेन्द्र थापा घर्तीको भनाइ छ । बालविवाहले संवन्ध विच्छेदको समस्या समेत थप्दै गएको वताउँदै बालविवाहले धेरै समस्या निम्त्याएको नगर प्रमुख घर्तीको भनाई छ ।

अलि कठोर नहुँदा सम्म बालविवाहको समस्या हल नहुने लुंग्री गाउँपालिका अध्यक्ष भरत थापाको भनाइ छ । प्रहरीमा उजुरी गर्दा लिखित गर्नु पर्ने झंझटिलो प्रकृयाको साटो सामान्य सूचनाका आधारमा पनि अनुसन्धान प्रकृया थाल्नु पर्ने कार्यविधि वनाउनु पर्ने उनको सुझाव छ । घटना घटेको देख्नेहरूले पनि दुस्मनी भईन्छ भनेर लिखित उजुरी दिन चाहादैनन जसका कारण घटना गुपचुप हुने संभावना वढिरहेको छ अध्यक्ष थापाले भने ।

जिल्लामा बालविवाहको वास्तविक तथ्यांकमा पनि एकरूपता देखिदैन रुन्टीगढी गाउँपालिका उपाध्यक्ष सरिता केसीको भनिन । तथ्यांकमा आधारित रहेर काम गर्दा मात्रे परिणामा पुग्न सकिने भएकाले तथ्यांकलाई अध्यावधिक गरिरहनु पर्ने उपाध्यक्ष केसीको सुझाव छ । वडा कार्यालय मार्फत स्थानीय तहहरूले हरेक वर्ष बालविवाहवारे तथ्यांक अध्यावधिक गर्नुपर्ने उपाध्यक्ष केसीको भनाई छ ।
पैसाको खोलो वगाएर बालविवाह न्यूनिकरण नहुने भएकाले पैसा खर्च नहुने काम गरेर पनि यो अभियान अघि बढाउन सकिने जिल्ला समन्वय अधिकारी अयोध्याप्रसाद भण्डारीको भनाइ छ । बालविवाह न्यूनीकरणका लागि शिक्षा, सचेतना जस्ता विषय महŒवपूर्ण विषय हुन भण्डारीले भने ।

बाल विवाहको सर्वाङ्गिण असर देखिने गर्दछन । शिक्षा र स्वास्थ्यका साथै अन्य क्षेत्रमा समेत यसका असरहरू देखिने गर्दछन । वालविवाहकै कारण जिल्लामा विद्यालय उमेरका १० प्रतिशत वालवालिकाहरू विद्यालय बाहिरै रहेको सर्वेक्षणले देखाएको छ । संयुक्त राष्ट्र संघीय जनसंख्या विकास कोषले जिल्लामा गरेको सर्वेक्षणले यस्तो तथ्यांक देखाएको हो । पढ्दा पढ्दै विवाह गर्ने विद्यार्थीहरू विवाह पछि कमैले मात्रै पढाईलाई निरन्तरता दिने गरेको पाइन्छ । जसका कारण जिल्लामा विद्यालय छोड्ने तथा कक्षा दोहो¥याउने संख्या समेत घट्न सकेको छैन । जिल्लाका विद्यालयहरूमा उमेर वढ्दै जादा विद्यार्थी भने घट्दै गईरहेका छन ।

बालविवाहको यस्तो विकराल अवस्थाले जिल्लाको समग्र विकासमा प्रभाव पारिरहेको छ । शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारीको ग्राफ कमजोर हुनुको विभिन्न कारण मध्ये बालविवाह एक महत्वपूर्ण कारण भएको वताईन्छ । सामाजिक सांस्कृतिक मूल्य मान्यता तथा मौसमी वसाई सराई, गोठ बस्ने पराम्परा, मेला जात्राले वालविवाहलाई प्रसय दिईरहेको वताईन्छ ।

यस्ता समस्या भोग्दै आएको रोल्पामा विगत लामो समयदेखि वालविवाह न्यूनिकरण गर्न प्रयास भएपनि यसले सार्थकता पाउन सकेको छैन । बालविवाह न्यूनिकरणका लागि यहाँका स्थानीय तहहरूले विभिन्न सिर्जनशील अभ्यास समेत गर्दै आएको बताईन्छ । जिल्लाको सुनछहरी गाउँपालिकाले बालविवाह रोक्नका लागि विवाह गर्दा वडा कार्यालयवाट सिफारिस लैजानुपर्ने व्यवस्था गरेको छ । बालविवाह रोक्नका लागी यस्तो प्रकृया प्रभावकारी हुदै गएको गाउँपालिका अध्यक्ष धनवहादुर पुनमगरको भनाई छ ।

रोल्पाको एक मात्र नगरपालिका रोल्पा नगरपालिकाले वालविवाह न्यूनिकरण संवन्धि पाँच वर्षे रणनैतिक योजना तर्जुमा गरेको थियो । २०७४ सालको स्थानीय तह निर्वाचनवाट निर्वाचित नगरप्रमुख पूर्ण केसीको पहलमा ५ वर्षे रणनैतिक योजना तय गरिएको थियो ।
२०८० साल भित्र नगरपालिकालाई वालविवाहमुक्त बनाउने भनिएपनि रणनीति अनुसारको काम नभई सो योजना पुन पुनरावलोकन भएको छ । अव ५ वर्ष भित्र उसले प्रभावकारी काम गर्ने गरि रणनीति योजना निर्माण गरेको दावि गरेको छ । जनप्रतिनिधि, राजनैतिक दलका अगुवा, पत्रकार, बाल क्लवका प्रतिनिधि, सहयोगी निकायका प्रतिनिधिको छलफल र सुझावका आधारमा उक्त रणनैतिक योजना तय गरिएको हो । यसै गरि जिल्लाका अन्य स्थानीय तहहरूले समेत बालविवाह न्यूनिकरणका लागी आवधिक योजना वनाएर कार्यान्वयन गरिरहेका छन । स्थानीय तहको नीति तथा कार्यक्रममा बालविवाह न्यूनिकरणलाई प्राथमिकता दिइएको छ ।

बालविवाह न्यूनिकरणका लागि विद्यालय र समुदायहरूमा बालक्लवहरू कृयाशील रहेका छन । उनीहरूले बालविवाह रोकथामका लागी जनचेतना मुलक कार्यक्रमका साथै प्रहरीलाई सहयोग गरिहेका हुन्छन । किशोरीहरूको समूहले पनि यस काममा सहयोग गरिरहेका छन । जिल्लामा संयुक्त राष्ट्रसंघीय जनसंख्या विकास कोष, नेपाल रेडक्रस सोसाईटी, आईपास, माहुरी होम लगायतका दातृ निकाय, सरकारी तथा गैर सरकारी निकायहरूले बालविवाह न्यूनिकरणमा सहयोग गरिहेको जिल्ला समन्वय समिति रोल्पाको भनाई छ ।

रोल्पालाई सन २०३० भित्र वालविवाह मुक्त जिल्ला वनाउने गरि काम थालनी गर्दैछौ जिल्ला समन्वय समिति रोल्पाका प्रमुख सीता आचार्यले भनिन । जिल्ला समन्वय समिति रोल्पाको समन्वयमा बालविवाह न्यूनिकरणको पहल थालनी गरेका छौ प्रमुख आचार्यले भनिन । यसका लगाी ५ वर्षे रणनैतिक योजना वनाउने गरि प्रारम्भिक मस्यौदा तयारी भएको छ आचार्यले भनिन । साउन महिना भित्र रणनैतिक योजना निर्माणको काम सकेर भदौ देखी कार्यान्वयन गर्ने तयारी भईरहेको जिल्ला समन्वय समिति रोल्पाको भनाई छ ।

बालविवाह र हानिकारक परम्परागत अभ्यास विरुद्ध शिक्षा, सचेतना लगायतका प्रवद्र्धनात्मक उपायद्धारा वाविवाहको जोखिममा रहेका रहेका सवै समुदायका किशोरकिशोरीहरूको सशक्तीकरण गर्ने रणनैतिक योजनाको उद्धेश्य रहेको छ । सो योजनामा बालविवाह हुनै नदिन समुदायमा आधारित समुदाय निगरानी प्रणालीलाई सुदृढ वनाउने उद्धेश्य राखिएको छ । यसका साथै समुदायमा बाल बिवाह निषेध गर्ने वर्तमान कानूनको परिपालनामा जोड दिई कानूनी कारवाहीलाई प्रभावकारी बनाउने उद्धेश्य तय भएको छ । बालविवाहवाट प्रभावित एवम् बालविवाहको जोखिममा रहेका बालबालिका विशेषतः बालिकाहरूको संरक्षण गर्दै उनीहरूको लागि सेवा, सुविधा तथा अवसरमा सरल तथा सहज पहुँचको सुनिश्चितता गर्ने उद्धेश्य राखिएको छ । बालविवाहलाई अन्त्य गर्ने अभियानलाई व्यापकता दिन सवै स्थानीय तह तथा अन्य सरोकारवालाहरूसंगको समन्वय, सहकार्य र साझेदारीता अभिवृद्धी गर्ने जिल्ला समन्वय समिति रोल्पाले तयार गर्ने रणनैतिक योजनाको उद्देश्य रहेको छ ।
२०७८ सालको जनगणनाको तथ्यांक अनुसार रोल्पामा ४२.२ प्रतिशत बालवालिकाले उमेर नपुग्दै विवाह गर्ने गरेका छन । जस मध्ये सवभन्दा धेरै गंगादेव गाउँपालिकामा सवभन्दा धेरै ५२.४ प्रतिशत वालविवाह हुने देखिएको छ । जिल्लामा सवभन्दा कम वालविवाह हुने स्थानीय तहमा त्रिवेणी गाउँपालिका देखिएको छ । त्रिवेणी गाउँपालिकामा ३९.९ प्रतिशतले उमेर नपुग्दै विवाह गरेको देखिएको छ । यसैगरि जिल्लाका परिवर्तन गाउँपालिका ४२.९ प्रतिशत, लुंग्री गाउँपालिका ४४ प्रतिशत, माडी गाउँपालिका ४४ प्रतिशत, रोल्पा नगरपालिका ४२.३ प्रतिशत, रुन्टीगढी गाउँपालिका ४१.३ प्रतिशत, सुनछहरी गाउँपालिका ४१.५ प्रतिशत, थवाङ गाउँपालिका ४०.७ प्रतिशत र सुनिलस्मृती गाउँपालिकामा ४६.६ प्रतिशत बालवालिकाले उमेर नपुग्दै विवाह गर्ने गरेको देखिएको छ ।