खोज

प्रकाश नेपाल
पाल्पा, २ असार
रैनादेवी छहरा गाउँपालिका, गोखंगाकी रमा नेपालीलाई पिउने पानीको ठुलो समस्या थियो। पिउनेपानीसंगै घरायसी काममा उपयोग हुने पानीका लागि टाढा धाउनुपथ्र्यो । उमेरका हिसाबले झण्डै तीन दशक पार गरेकी नेपाली अहिले भने घरैमै पानी उपलब्ध हुदा दंग छिन । खोलाको पानी तानेर आफनै आँगनमा पानी आउला भनेर उनले कहिल्यै पनि कल्पना गरेकी थिइनन् । दलित जनजातिको बाहल्यता रहेको यस बस्तीमा पानीको समस्या त पुराना पुराना पुस्ताले नै सदियौ देखि झेल्दै आएको हो । विगतका डोकामा पानी बोकेको उनलाई झलझलि सम्झना छ । ‘घरआगनमा पानी आउदा सपना जस्तै लाग्छ ।’—उनले भनिन । खानेपानी टाढाबाट डोकोमा बोक्नुपरेको कारणले यहाका युवालाई छोरी दिन दुःख मान्ने गरेको उनी सुनाउछिन । गाउँमा सबैको घर घरमा छताछल्ल हुने गरी पानी आएपछि पुराना पुस्ता दंग छन ।
शेष बहादुर रास्कोटी पनि उमेरका हिसाबले तीन दशक पुरा गरेका व्यक्ति हुन । २०७२ सालमा खानेपानी तथा सरसफाई डिभिजन कार्यालयबाट नापजाँच गर्नको प्राविधिक गाउँमा पुग्दाको समय स्मरण गर्छन । ‘तलको खोलाको पानी माथि बस्तीमा तान्नेभन्दा मैले पत्याएको थिईन ।’— उनले भने । गाउँका सबै भेला भए । सबैले उनलाई उपभोक्ता समितिका अध्यक्ष बनाए । बिसं २०७३ साल देखि टकीं निमार्ण सुरु भयो । सबैका घर घरमा पानी आउला भन्ने अझै पनि धेरैलाई लागेन । झण्डै तिन किलोमिटर तल पानीको मुहानबाट पानी तान्न विद्युतियकरणको काम समेत पुरा भयो । यति भएपछि भने गाउका धेरैलाइ पानी आउनेमा आशा पलायो । उपभोक्ता समितीको अध्यक्ष भएर काम गरेको झण्डै पाच वर्षपछि गोखुंगा गाउमा खानेपानी आउने भयो भन्ने बेला र कामको राम्रोसंग गति लिएका बखतमा कोभिड महामारी भित्रियो । उपभोक्ता समितिका पदाधिकारी कोभिडको सिकार भए । धेरै कठिनाईहरु भोग्दै योजना सफल भएको छ । स्थानिय सरकारबाट विनियोजित रकमबाट सुरुवात भएको योजना लुम्बिनी प्रदेश सरकारबाट थप सहयोगमा सम्पन्न भयो । लुम्बिनी प्रदेश सरकारको ‘एक घर, एक धारा’ कार्यक्रम अन्तर्गत खानेपानी तथा सरसफाई डिभिजन कार्यालयको प्राविधिक रेखदेखमा योजना सम्पन्न भएको हो । कुनै बेला गाउमा खानेपानीका सुविधाबाट नहुदा बसाईसराइ गरेर गाउ छोड्ने समेत भयो । कृषि कर्मका लागि समेत आकासे पानी कुर्नुपर्ने बाध्यता थियो । गाउमा नजिकै विद्यालय भएपनि समयमा विद्यार्थीहरु उपस्थित नहुने समस्या थियो । पानी कै कारण समस्यै समस्या झल्नुपरेको स्थानिय खेम कुमारी नेपाली बताउछिन । बाजु बाजेको कल्पनाभन्दा बाहिरको विषय लिफिटङ खानेपानी भएको उनी बताउछिन । खानेपानीको योजना पुरा भएसंगै घरमा सौचालय निर्माणको क्रम चल्यो । विद्यालय जाने बालबालिका समयमा विद्यालय पुग्ने भए । फोहरपानीको कारण वर्षायाममा लाग्ने सरुवारोगसमेत अन्त्य भएको उनि बताउछिन । धाराबाट खेरा गएको पानीलाई व्यवस्थापन गरी करेसाबारी सिचाई गरिएको छ । घरको करेसाबारीमा फलेका तरकारी बिक्री गरेर आम्दानी गर्न लागेको स्थानिय गंगा नेपाली बताउछिन । खानेपानी तथा सरसफाई डिभिजन कार्यालयका प्राविधिक अजय कर्ण स्थानियको ठुलो मेहनत र साथबाट योजना सम्पन्न भएको बताउछन । खानेपानीका कारण गाउमा सामाजिक परिवर्तन आएको उनी बताउछन । वातावरण तथा व्यक्तिगत जस्ता क्षेत्रमा गाउले धेरै नै फड्को मरेको प्राविधिक कर्णको दाबी छ । खानेपानी तथा सरसफाई डिभिजन कार्यालयका प्रमुख अनुज उपाध्याय भन्दछन ‘दलित तथा जनजातीको बाहुल्यता रहेको बस्तीमा पिउने पानीको समस्या समाधान भएको छ ।’ प्रारम्भिक अवस्थामा १ सय ५४ घर परिवारका लागि ३ करोड ८ लाख ७२ हजार रुपैया जनसहभागिता सहित प्रस्तावित गरिएको योजनामा हालसम्म १ करोड ९३ लाख ९ हजार ७ रुपैया खर्च भएको छ ।