खोज

  बुटवल,  चैत-ऐतिहासिक र सामरिक महत्व बोकेको माथागढी किल्ला पाल्पा जिल्लामा पर्दछ । भौगोलिक बिकटता भएको यहाका बासिन्दाहरुलाई सहज पहुँच भने रुपन्देही जिल्लाको देवदह नगरपालिकाका क्षेत्रमा पर्छ । खैरेनी बजारबाट उत्तर १४ किलोमिटर सडकमार्गको यात्रासंगै माथागढी पुग्न सकिन्छ । रहबास र धामिकामा चुनढुगा खानी उत्खनन् सुरु भएपछि पछिल्लो एक दशक यो गाउँलाई बाटोले जोडेको हो । ऐतिहासिक रुपमा यो दुई सय वर्ष पुरानो गढी भएको पुरातात्विक क्षेत्र हो ।

करिब २ सय १० वर्ष पुरानो सैन्य गढी मानिने सामरिक महत्व बोकेको यो क्षेत्रलाई पर्यटकीय गन्तब्यका रुपमा विकास गर्न स्थानिय जनप्रतिनिधिहरुसंगै नेपाली सेना अघि बढेका छन् ।

माथागढीको महत्वलाई प्रचारप्रसार गर्दै पुर्वाधार विकास गरी पर्यटक भित्र्याउन सकिने सम्भावना रहेको छ । यसको संरक्षण, पर्यटन प्रवद्र्धन र स्थानीयको आयआर्जनमा सहयोग मिल्ने गरी काम गर्नुपर्ने माथागढी गाउँपालिकाका अध्यक्ष यम बहादुर चिदी बताउँछन् । ‘हामीले गढीको फुलबारी निमार्णको लागि बजेट बिनियोजन गरेका छौ’–उनले भने । माथागढीबाट बुद्धमावली देवदहको मनोरम दृश्यहरु देख्न सकिन्छ । माथागढी गाउँपालिका, देवदह नगरपालिकाका जनप्रतिनिधिहरु, श्री मध्य पश्चिम पृतना हेडक्वाटर, श्री नं. २२ बाहिनी अडडा, श्री गरुड दल गणका प्रमुखसहितको टोलीले शुक्रबार गढी अवलोकन गरी संरक्षणका लागि चासो देखाएका छन् ।

श्री मध्य पश्चिम पृतना हेडक्वाटरका पृतनापति उपरथि याम प्रसाद ढकाल, श्री नं. २२ बाहिनी अडडाका बाहिनीपति सहायक रथि ललित बहादुर कुँवर, श्री गरुड दल गणका गणपति प्रमुख सेनानी दिपेन्द्र न्यौपानेले गढीको ऐतिहासिकता झल्किने गरी संरक्षण र विकासलाई अघि बढाउनुपर्ने बताए ।

गढीको डिपिआर तयार गर्दा सबै सरोकारवालाहरु समन्वय जरुरी देखिन्छ । यो क्षेत्रलाई पर्यटकीय स्थलको रुपमा विकास गर्ने लक्ष्यसहित गुरुयोजना बनाउनुपर्ने छ । गढीको महत्वलाई बुझाउदै यसको ऐतिहासिकता र सामरिक महत्वलाई उजगार हुने गरी पूर्वाधारमा विकास गर्नुपर्छ । देवदह नगरपालिकाका कार्यालयले सरनटाडीबाट माथागढीसम्मको ५.२ किलोमिटर दुरी सर्भे गरी पैदलमार्गको डिपिआर तयार गरेको छ । नेपाल आर्मीले २ सय १० वर्षअघि देशभरको गढीको संरक्षण गर्ने उद्देश्यसहित पुरानो नक्शा अनुसार नै गढीसम्म पैदलमार्ग मार्फत जोडेर पर्यटन प्रवद्र्धन गर्ने लक्ष्य रहेको देवदह नगरपालिकाका नगरप्रमुख ध्रुव खरेलले बताए । ‘हामीले आफनै पहलमा डिपिआर तयार गरेका छौ’– उनले भने । पुरातात्विक विभागबाट नेपाल आर्मीले बनाएको सोही गढीको नक्शाको आधारमा पुर्वाधार विकास गर्ने तयारी सरकारले अगुवाई गरेको छ । माथागच्छी गढीको पहिचान बनाएको सो स्थान अपभंम्रस हुँदै माथागढी भएको उनले बताए । गढीको विकास गर्ने लक्ष्य बोकेर धेरै पटक डिपिआर बनेको भएपनि वास्तविक स्वरुपमा ल्याउन सरोकारवाला समूहसंग समन्वय गरी आफुहरु अघि बढेको दाबी गरे । गढीको कतिपय भुभाग भुक्षयका कारण क्षति भएको तथा नयाँ पूर्वाधार हुँदा मेटिएको उनले बताए । यो उजिरसिहसंग जोडिएको महत्वपूर्ण गढी हो । वन तथा वातावरण मन्त्रालयबाट ईको पार्क बनाउन माथागढी गाउँपालिकाले डिपिआर तयार गरेको छ । रुपन्देही र पाल्पाको सिमामा पर्ने गढीको विकासमा स्थानीय पालिका, प्रदेश र संघीय सरकार लाग्नुपर्ने देखिन्छ । डिपिआर फाईनल गरेर काम शुरु गर्ने योजनामा रहेका छन् । देवदह नगरपालिकाले यो वर्ष १ करोड रुपैयाँ बजेट बिनियोजन गरेर सडक स्तरोन्नति गर्ने तयारीमा छ । पछिल्लो समय गढीको ३ वटा परियोजना तयार गरेको उनले बताए । प्लानिङ धेरै काम कम भएको उनले बताए । गढीको मौलिकता ल्याउने गरि काम गर्नुपर्छ ।

नयाँ डिपिआरमा स्वागत स्थलमा बुद्धको विशाल मूर्ति स्थापना गर्ने जुन बुद्धमावलीलाई गढीसंग जोड्ने लक्ष्य रहेको उनले बताए । यता जितगढी देखि माथागढी जोड्ने गरी सडक सन्जालमा जोड्ने गरी पैदलमार्ग बिस्तार जरुरी रहेको देखिन्छ । विभिन्न समयमा पदयात्रा कार्यक्रम गरेर जोड्ने लक्ष्य रहेको छ ।

माथागढीको महत्व

माथागढी किल्लाका पुजारी तेमानसिह गाहा गढीको संरक्षण गर्दै आएका छन् । दैलेखबाट बाजेहरु आएको बताउने उनी वि.सं २००६ सालमा जन्मिएका हुन । मन्दिरको रेखदेख र नियमित पुजा उनले गर्छन । चैत दशै, बडादशैमा विशेष पुजा र पंच बलि दिने गरिन्छ ।
‘शक्ति पिठको रुपमा यो स्थान परिचित छ’–उनले भने । भर्ती हुनेहरु यहाँ आउने र देशविदेश गएकाहरु यहाँ आफनो भाकल पुरा भएपछि पञ्चबली गर्न आउने गरेको उनले बताए । आफुले जान्दा झुपडा मन्दिर रहेको र केही सेनाका निसानी देखेको उनँ बताउँछन् । श्री मध्य पश्चिम पृतना हेडक्वाटरका पृतनापति उपरथि याम प्रसाद ढकालले नेपालको ईतिहाससंगै गढीसंग ईतिहास जोडिएको बताए । ‘२२ से चौबिसे राजारजौटाहरुको बेलामा नै गढीहरु बिकास भएको हो’–उनले भने । कालान्तरमा नेपालको एकिकरणको सिलसिलामा गढीहरुको महत्व झन बढेर गयो ।

अझ अग्रेजहरुसंगको युद्धमा गढीहरु धेरै उपयोगी भएको पाउँछौ । नेपाललाई अग्रेजहरुसंग जोगाउने बेला यो मुख्य रक्षा कवचका रुपमा उपयोगी भएको थियो । नालापानीदेखि जितगढीसम्म नेपालीहरु लडेर अग्रेजहरुलाई लखेटेका थिए । यो हाम्रो परम्परा, संस्कृति, मूल्य मान्यतासंग मात्र नभई यो हाम्रो नागरिक र सैन्य सम्बन्धसंग समेत जोडिएको उनले दाबी गरे । गढीमा नागरिक र सैनिक एकमुष्ठ भएर लडेका थियौ । हाम्रो सेना र नागरिकको सम्बन्ध, नेपाली सेनाको ईतिहास र नेपालको ईतिहाससंग जोडिएको हुनाले यसको महत्व छ । त्यसैले पनि गढीको संरक्षण, सम्बन्द्धन र विकास गर्नु अब नेपालीको कतब्र्य हो । यसले एकातर्फ कालान्तरमा हाम्रो इतिहासलाई जोगाउने छ भने अर्कोतर्फ आन्तरिक र बाह्य पर्यटन प्रवद्र्धन हुने उनले दाबी गरे ।

गोरेटो बाटोमा मान्छेहरु हिड्छन । देवदह खैरेनी बजार नै साप्ताहिक बजारमा जान्छन । ‘पछिल्लो ३–४ वर्षदेखि बिकासमा फड्को मारेको छ’–उनले भने । गढीभन्दा ५ सय मिटर फेदमा वरपर ४ घरमा ३ छोराहरु सहित १७ जनाको उनको परिवार बस्दछन । ‘बाटो, खानेपानी सबैभन्दा ठूलो समस्या छ’–उनले भने । मन्दिरमा पुजारीहरुको ब्यवस्थापन गर्ने, पुजाखर्चमा सहयोग गर्ने आश्वासनहरु पाएपनि कुनै काम अघि नबढेको उनको दुखेसो गरे । लुम्बिनी प्रदेशमा सामरिक महत्वको गढीहरु छन । जसमा जितगढी, बल्ड्याङगढी, नुवाकोट प्रमुख हुन् । गाउँमा ५५ घरधुरी छन् ।