खोज

हाम्रो समाजमा रूप, जात, थर, लिंग आदिबाट एकले अर्कोलाई होँच्याउने चलन छ । यसरी होँच्याउने गर्दा कतिपयले ग्लानीको महशुस गर्छन् । रूप र लिंग त लुकाउनु मिल्दैन । तर, जातको हकमा कतिले आफ्नो वास्तविक जात थर लुकाउने गरेको पाइन्छ । कुसुन्डालाई पनि कसैले कुसुन्डा भनिदियो भने रिसाउँछन् । गाउँघरमा यसरी बोलाउनुलाई होच्याएर अपशब्दका रूपमा बुझ्छन् । यसरी नै विभिन्न जाति, जनजाति, उत्पीडित वर्गका मानिसले जात थरबाट बोलाउँदा रिसाएर विकल्प खोज्ने क्रममा अरू नै जात लेखाउने र बोलीचालीमा प्रयोग गर्ने चलन सबैतिर देख्न पाइन्छ । तर, अचेल सामाजिक सुरक्षा भत्ताकाकारण पुरानो धेरैले जात थर लुकाउन छाडेका छन् । सरकारले कुसुन्डा, राउटे, हायु, मेचे, बनकरिया, किसान लगायतका १० जातिलाई सामाजिक सुरक्षा भत्ता वापत मासिक दुई हजार रुपियाँ उपलब्ध गराउने गरेको छ । तर, उनीहरूमध्ये कसैले शाही, कसैले सेन, कसैले ठकुरी, कसैले खान आदि लेख्ने गरेका थिए । कुनै समयमा आफूहरू जङ्गलका राजा भएकाले आफूहरू ठकुरी भएको भनाइ कुसुन्डा, राउटे जातिको छ । फिरन्ते जातिमा पर्ने राउटे जाति कुसुन्डाका प्रजा हुन् भन्ने मान्यता पनि छ । समाजमा कसैले कुनै पनि मनगढन्त परिभाषा लगाउन सक्छ । यो खासै अन्यथा होइन । तर, जातीय पहिचान छिपाउँदा कुन मानिस कुन समुहको हो, कुन धर्मको अनुयायी हो, उसलाई सरकारले कुन श्रेणीमा राख्ने भन्ने कुरामा अलमल हुन्छ ।
गाँउघरमा अचेल पनि दुग्धजन्य पदार्थ खान मानेन भने कुसुन्डो भनेर भन्ने गरेको पाइन्छ । यो भनाइले जङ्गली वा असभ्य जनाउँछ । कतिपयले आफ्ना बालबालिकालाई गाली गर्नको लागि पनि यो शब्द प्रयोग गरेको पाइन्छ । योमात्र हैन, अन्य थरहरूलाई गालीको रूपमा भन्ने गरेको सुनिन्छ । त्यसरी नै नेत्रहीन, अन्य शारीरिक अपांग भएका ब्यक्तिलाई चोट पुग्ने गरी गाली गर्ने चलन गाउँ घरमा जहाँतहिँ सुन्न पाइन्छ । उपल्लो जात भनाउँदाहरूले तल्लो जातिका भनिने मानिसलाई गालीको शब्द बनाएका हुन्छन् । यो सामाजिक अपराध हो । कसैलाई पनि चोट पुग्ने गरी शब्दहरू प्रयोग गर्न पाइँदैन । तर, सानै देखि लागेको बानी भनेर त्यस्ता शब्दहरू प्रयोगमा आउने गरिरहेका छन् । जसले गर्दा जात छिपाउन वाध्य हुनुपरेको छ । तर, अहिले राजनैतिक परिवर्तन हुनुकासाथै सरकारले भत्ता दिने ब्यवस्था मिलाएपछि सबै आफ्नो जातमा खुल्न थालेका छन् । साथै हेपाहा ढंगबाट कसैले आफ्नो जातको प्रयोग गर्दा त्यसको प्रतिकार पनि गर्न थालेका छन् । यसो हुनु जरुरी थियो । किनभने कसैले पनि अरूको जात थर, रूप, लिंग उच्चारण गरेर कसैलाई पनि हेप्न मिल्दैन । सबैको सबैले आदर गर्न जान्नुपर्छ । मानिस भएर मानिसको सम्मान गर्न जान्नुपर्छ । सामन्तवादी शासन प्रणाली अहिले छैन । सामन्तहरूले रिबहरूलाई जात तोक्ने र हेपेर बोल्ने जुनचलन थियो त्यो अहिले छैनन । कसैले पनि त्यसरी कसैलाई हेप्न मिल्दैन ।
कुसुन्डा जातिका मानिसले अहिले पनि दुग्धजन्य पदार्थ खाँदैनन् । गाईभैंसीले कुश खाने भएकाले दुग्धजन्य पदार्थ उनीहरूले नखाएको मान्यता छ । कुशलाई सिताको कपालको रूपमा उनीहरूले अथ्र्याउने गरेका छन् । उनीहरूले खुर भएका पशुको पनि मासु नखाने चलन छ । त्यस्ता त्यागी कुसुण्डाहरू गालीको पात्र बन्ने गरेका हुन्छन् । उनीहरू लोप नभएर पनि समाजबाट गाली खानुपरेको कारणले जात फेर्ने गर्दा लोप भएको मानिएका हुन् कि भन्ने अनुमान गरिएको छ । २०६८ सालको राष्ट्रिय जनगणनाले देशमा कुसुन्डा जातिको जनसंख्या २ सय १३ जना रहेको देखाएको छ । कुनै पनि समाजमा अनेक नश्लका मानिसहरूको बसोबास रहेको हुन्छ । कोही पूर्ब, कोही पश्चिम, कोही उत्तर र कोही दक्षिणबाट आएर बसोबास गरेका हुन्छन् । सबैको लागि सबैथरीका मानिसको आवश्यकता पर्छ । अनुहारले भन्दापनि मानिसले जानेको सिप आवश्यकता हुन्छ । कसैले कुन काम जानेको हुन्छ कसैले कुन सिप सिकेको हुन्छ । त्यो सबै विनिमय गरेर नै समाज टिकेको हुन्छ । म सर्बेसर्वा हुँ, मैले जे भन्छु त्यो कानुन बन्छ, मैले जस्तो सम्बोधन गर्छु त्यो अकाट्य हुन्छ भनेर अहमता देखाउँदा नै समाजमा उच निच, भेदभाव, जातीय असमानता बढेको हो । मानिसले नै जातीय विभाजन गरेको हो । त्यसैले त्यस्तो जातीय विभाजनलाई सबैले हटाउँदै लैजानु आजको आवश्यकता हो ।