खोज

आजदेखि यमपञ्चक शुरु भएको छ । किम्बदन्तीअनुसार मृतकका राजा भनिने यमराजलाई उनकी बहिनी यमुनाले निम्ता गरी दाजुलाई आफ्नो घरमा बोलाइन् । यमुनाको बस्तीमा उनको भब्य स्वागत गरियो । त्यहाँ प्रकृतिका हरेक बस्तुलाई मानिसहरूले पूजा गर्दारहेछन् । उत्पादनका बस्तु, जनावर, चराचुरु·ी सबैलाई मानिसलाई भन्दा अगाडी सम्मान, पूजा गरेको, खाना खान दिएको देखेपछि यमराज दंग परे । बहिनीले मिठा मिठा परिकार बनाएर खान दिइन् । देउसी भैलो गाएर नाचेर मनोरञ्जन दिइयो । जुवा खेलियो । सबैले भनेः यो यमराजको सम्मानमा गरिएको हो । उनी त्यहाँ पाँच दिन बस्नुप¥यो । अन्तिम दिनमा यमुनाले विभिन्न विधिअनुसार दाजुलाई टिका लगाइदिइन् । त्यो पाँच दिनलाई यमपञ्चक भनियो । यसरी शुरु भएको मान्यता हाम्रो समाजमा अहिले पनि रहिआएको छ । निकै मनोरम मौसम, सबै किसानका घरमा अनाज भित्राइएको बेला, धरतीमा अनेक प्रजातिका फूलहरू फुलेको बेला आउने तिहारले मानिसलाई बेग्लै रमाइलो प्रदान गर्दछ । यो मनोरञ्जनको हिसाबमा सबैभन्दा मीठो पर्व हो ।
तिहार बैश्यहरूको पर्व मानिन्छ । बैश्य भनेको बाणिज्यका ज्ञाता, उत्पादनकर्ता, उद्योगी, ब्यवसायी वर्ग हो । यी सबै गर्नको लागि उज्यालोको आवश्यकता हुन्छ । त्यसैले तिहारलाई उज्यालोको पर्व वा दीपावली पनि भनिन्छ । पैसाको आविष्कार सायद भइसकेको हुनुपर्छ । त्यसैले दीपावलीका दिन मानिसले लक्ष्मीको रूपम पैसा पुजन गर्दै आएको देख्न पाइन्छ । किसानहरूले गाईलाई लक्ष्मीको साक्षात मानेर पुजा गर्छन् । भोलिपल्ट गोवद्र्धनको पूजा गर्छन् । गाई गोरु र गोबर कृषिका आधारभूत आवश्यक अंग मानिएका छन् । काम त्यहि नै हुन्छ, तर, भैँसी भने पूजाको पंक्तिमा पर्दैन । बरु अनादिकाल देखि साथै रहेको प्राणी भनेर कुकुरलाई पूजा गरिन्छ । तिहारमा महिलाहरूले घरघरमा अनेकथरीका मिठामिठा रोटीहरू पकाउँछन् । भाइटिकाको दिनमा टिकाटालो गरेपछि दाजुभाइलाई रोटीका परिकारहरू खान दिन्छन् । दाजुभाइले दिदी बहिनीलाई पनि टिका लगाइदिएर दक्षिणा दिन्छन् । तिहारमा देउँसी भैलो खेल्ने पुरानो प्रचलन छ । यसरी नै यमपञ्चकभर मानिसहरू जुवातास पनि खेल्ने गरेको पाइन्छ । तिहारमा जुवा फुक्छ भन्ने पनि गरिन्छ ।
अहिले शहर बजारमा तिहारमा धेरैका घरमा रोटी पाक्न छाडेका छन् । रोटी पकाउनु कला र बस्तुको उपलब्धतामा भर पर्छ । शहर बजारमा बस्नेहरूसँग पहिलो कुरा समयको अभाव हुन्छ । दोस्रो कुरा सामाग्री हुँदैन । सीपको पनि अभाव हुन्छ । यस्तोमा विकल्प के त ? बजारमा बेच्न राखिएका मिष्ठान्नहरू नै रोटीको विकल्प बनेको हुन्छ । बजारमा बेच्न राखिएका यी बस्तुहरू देख्दा र खाँदा त राम्रै लाग्छ । तर, यिनले शरीरमा विभिन्न असर पार्ने सम्भावना रहन्छ । त्यसैले कुन मिठाइ कति खाने भनेर अड्कल गर्नु आवश्यक पर्छ । शहरबजारमा तिहारमा ब्यापक मात्रामा पटाकाहरू पड्काउने गरेको पाइन्छ । सरकारले पटाका पड्काउने, बेचबिखन र आयात गर्नेलाई कारबाही गरिने भनेर भन्दाभन्दै पनि अहिले देखि नै पटाका पड्काउन थालिसकिएको छ । ब्यापारीहरूले सरकारका आँखा छलेर पटाकाहरू भित्राइरहेका छन् । सरकारमा बसेका जिम्मेवार निकायले देखे पनि नदेखेजस्तो गरिरहेको छ । रातमा देउँसी भैलो खेल्न निषेध लगाउँदा लगाउँदै पनि साउण्डसिष्टमको चर्को बाजागाजा बजाएर देउँसी भैलो खेलिन्छ । रातमा खेल्न नदिनको लागि यसलाई पूर्ण रूपमा नियन्त्रण गर्नु आवश्यक छ । यमपञ्चक सबैको लागि हर्षोल्लासमय होस् ।