खोज

पाल्पा, ४ साउन

समयको विकाससँगै प्रविधिको विकासका कारण घरायसी प्रयोगका रुपमा चलनचल्तीका सामग्री हराउँदै गएका छन् ।

पहाडी क्षेत्रको ग्रामीण बस्तीमा तोरी पेल्नका लागि प्रयोग गरिंदै आएको कोलहरु यतिबेला देखिदैनन् । स्थानीय सिप र प्रविधिको उपयोग गरी बनाइएका काठ तथा ढुंगाका कोलहरु हराउँदै गएका छन् ।

पुराना पुस्ताले सदियौं देखि प्रयोग गर्दै आएका यस्ता काठ तथा ढुंगाका कोलहरु नयाँ पुस्ताका लागि नौलो भएको पुराना पुस्ताको दावी रहेको छ ।

वन, जंगल, खरवारी तथा बारीमा प्रशस्त मात्रामा पाइने चिउरी फलको दाना ढिकीमा कुटेर कोलमा पेलेर वर्ष भरी प्रयोग गर्ने चलन थियो । आजभोलि यस्ता प्रविधिहरु आधुनिकतासँगै हराएको तिनाउ गाउँपालिका मस्यामका कर्ण बहादुर कार्की बताउँछन् ।

“पहिले पहिले यस्ता मेसिनहरु गाउँ बस्तीमा थिएनन् । वर्षभरि खान पुग्ने तोरी आफ्नै बारीमा राम्रौ उत्पादन हुन्थ्यो । यसरी उत्पादित तोरी गाउँ टोलका जम्मा भएर गाउँमा गाडिएको काठ तथा ढुंगाको कोलमा पेल्ने चलन थियो । यसरी काम गर्दा वरपरका मिलेर दुई चार दिन लगाएर पालैपालो पेल्ने चलन थियो”–कार्कीले आफ्नो पुरानो अनुभव सुनाए ।

यस्ता मेसिन तथा कोल एउटा बस्तीमा एउटा हुन्थ्यो । यस्ता कोल नयाँ पुस्ताका लागि नौलो नै हुन्छ । यस्ता कोलका कारण गाउँ बस्तीलाई एकताको सुत्रमा बाँध्ने बलियो माध्यम पनि थियो । यसले एक आपसका सहयोगको आदानप्रदानभएको रिब्दीकोट गाउपालिकाको पालुङ मैनादीका पुराना पुस्ताका दिवाकर नेपाल बताउँछन् । यस्ता पुराना सिप र प्रविधि यतिबेला प्रयोग विहीन भएका छन् । पुराना पुस्ताले उपयोग गरेका यस्ता सामग्रीहरुको संरक्षण गरी नयाँ पुस्ताका लागि जानकारी गराउनु पर्ने उनको सुझाव छ ।

पहिले पहिले बस्ती बस्तीमा मेसिन थिएन, तोरी पेल्नु पथ्र्यो । कोलको विकल्प नै थिएन । यस्ता कोलमा पेलिएको तेलको स्वाद फरक हुन्थ्यो । यो संगै चिउरीको दाना पेलेर निस्किएको घिउको प्रयोग राम्रोसंग हुन्थ्यो । विशेष गरी मुख्य पर्व तथा अवसरमा रोटी पकाउँदा चिउरीको घिउ प्रयोग गर्ने चलन थियो । चिउरीको खली खेतमा विषादीको रुपमा प्रयोग हुन्थ्यो । जब यस्ता कोलहरु हराउँदै गएपछि खलीको विकल्पमा विषादीको प्रयोग बढेको पुराना पुस्ताको भनाइ रहेको छ ।

कोलपछि हरायो ढिकी जाँतो

परम्परागत रुपमा पेलानीका लागि प्रयोग भएको कोलसँगै कुटानी पिसानीका लागि प्रयोग हँुदै आएको ढिकी जाँतो पछिल्लो समयमा हराउँदै गएको छ ।

आधुनिक प्रविधिको मेसिन आएसंगै पुराना चलनचल्तीका समानहरु हराउँदै गएका हुन् । “बिहान उज्यालो नहुँदै उठेर ढिकीमा धान कुट्ने हो । धान नभएका घरमा मकै, गहँु जस्ता अन्नहरु जाँतोमा पिसेर बिहान बेलुकाको खर्च बनाउनु पथ्र्यो । अहिले जस्तो सजिलो थिएन”–पुरानो पुस्ताकी महिला राधिका बस्याल बताउँछिन् ।

दुई तीन दशक अगाडि सम्म सबैको घर घरमा ढिकी जाँतो थिए । सबैको घर घरमा रातिदेखि नै ढिकी जाँतोको आवाज सुनिन्थ्यो । मेसिनमा कुटिएको चामलको तुलनामा ढिकीमा कुटेको चामलको स्वाद बेग्लै हुन्थ्यो । आज सबै पुराना वस्तुहरु एकादेशको कथा जस्तै भएको पुराना पुस्ताहरुको भनाई छ ।