खोज

वैदेशिक रोजगारीमा खाडी गएका श्रीमानको उतै मृत्यु भएपछि रोल्पा नगरपालिका–१ की शान्ति घरबाट निकालिईन् । “पोइखाने अलच्छिनी” को आरोपमा ८ वर्ष सम्हालेको घर अब उनको लागि पराई हुन पुग्यो ।
श्रीमानको मृत्यु भएपनि सासु ससुराको मुख हेरेर बाँकी जीवन जिउने उनको ईच्छा पुरा हुन पाएन । ६ वर्षिया छोरी च्यापेर कानूनी लडाइँका लागी अदालत धाईन् । जिल्ला अदालत र पुनरावेदन अदालतले अंश पाउने गरि न्याय दिए पनि परिवारले भने अहिले सम्म सम्पत्ती त के घरमा बस्न समेत दिएको छैन । अदालतले दिएको न्याय परिवारले नदिएपछि विरक्तीएर उनी अहिले छोरीसँगै अर्काको घरमा बस्दै आएकी छिन् ।
ट्याक्टर दुर्घटनामा श्रीमानको मृत्यु भएपछि रोल्पा कोटगाउँकी निरा दिन रात घरेलु हिंसाको शिकार भइन् । श्रीमान छँदै सासु ससुरासँग छुट्टीएर बसेको उनको परिवारमा एक छोरी समेत थिइन् । श्रीमानको मृत्युपछि दुर्घटना बीमा वापत आएको रकम समेत उनले वुझ्न पाईनन । दुःखजिलो गरेर जोडेका भाँडाकुँडा लत्ता कपडा समेत घरबाट निकालेर लगेपछि उनलाई घरमा वस्न सक्ने अवस्था भएन । न्यायका लागि सदरमुकाम धाईन । एकल महिला समूहको सहयोगमा अहिले उनी काठमाडौंको एक गार्मेन्टमा काम गर्छिन । एक छोरीसँग साथमै रहेकी उनी श्रीमानको मृत्युपछि जन्म दिने माईती घर र कर्म सिकाउने घर छाडेर धेरै टाढा बस्न बाध्य छिन् । मादक पदार्थ सेवन गर्ने श्रीमानको दिनानुदिनको हिंसा सहन नसकी रोल्पा भावाङकी अञ्जु श्रीमानसँग छोडपत्र गरि एक्लै बस्दै आइरहेकी थिइन् । अत्यधिक मादक पदार्थ सेवनका कारण श्रीमानको मृत्यु भएपछि उनी सामाजिक हिंसामा पर्न थालिन् ।
उनको बारेमा छिमेकीले नानाथरि कुरा गर्न थाले । घरेलु हिंसाबाट मुक्त भएकी उनी सामाजिक हिंसाको चपेटामा पर्न थालेपछि गाउँमा बस्न नसक्ने अवस्था आयो । जिल्ला सदरमुकाम लिवाङमा घरेलु कामदारको रुपमा रहेकी खत्री रोल्पाका हिंसा पिडित महिलाहहरूको अर्की प्रतिनिधि पात्र हुन ।
विभिन्न कारणले श्रीमान गुमाएर एकल हुन पुगेका महिलाहरू घरेलु हिंसा र सामाजिक हिंसाको दोहोरो चपेटामा छन । श्रीमानको मृत्यु पछि उनीहरू नारकीय जीवन जिउन वाध्य हुने गरेका छन । दश वर्ष लामो सशस्त्र द्धन्दमा देशमै सवभन्दा धेरै मानवीय क्षति भएको रोल्पामा धेरै महिलाहरू एकल जीवन विताई रहेका छन । पछिल्ला दिनमा रोजगारीका लागि खाडी जाने रोल्पालीको संख्यामा भएको वृद्धि संगै मृत्यु हुनेको संख्या समेत वढ्दै गएको छ । गरिवीका कारण विदेश जान वाध्य उनीहरू असुरक्षित र जोखिमपूर्ण काम गर्न वाध्य हुदै आएका छन । असुरक्षित र जोखिमपूर्ण कामका कारण वर्षेनी सयौंको संख्याका रोल्पाली लास वनेर फर्किने गरेका छन । फलस्वरूप जिल्लामा एकल हुने महिलाको संख्या समेत वढ्दै गएको छ । एकातिर श्रीमान गुमाएको पिडा अर्कातिर घरेलु हिंसाको यातनाले यहाँका एकल महिलाहरूलाई महिला अधिकार र मानव अधिकार आकाशको फल आँखा तरि मर भएको छ ।
आफ्ना श्रीमानहरूले विभिन्न समयमा भएका आन्दोलनमा वलिदानी दिए पनि परिवर्तन पछि भने आफुहरूलाई राज्यले सम्मान गर्न नसकेको आन्दोलनमा श्रीमान गुमाएका एकल महिलाहरूले गुनासो गरेका छन । श्रीमानको मृत्यु पछि अधिकांश एकल महिलाहरूले नारकिय जीवन जीउन वाध्य छन मानव अधिकारका लागि महिला एकल महिला समूह रोल्पाका अध्यक्ष तुलसा आचार्यले भनिन । आफुहरू पिडित एकल महिलाहरूको अधिकारका लागि वकालत गरिरहेको आचार्यको भनाई छ । श्रीमतीको मृत्यु पछि दोस्रो विवाह गर्ने पुरुषहरूले राज्यवाट उपलव्ध हुने राहात लिईरहेको भए पनि दोश्रो विवाह गर्ने एकल महिलालाई भने दोश्रो विवाह गर्ने वित्तिकै राज्यले दिने राहात कटौती हुने गरेको प्रति आचार्यको असन्तुष्टी रहेको छ ।
हिंसा पिडित महिलाहरूका लागी अल्पकालिन आश्रय स्थल मार्फत सहयोग गरिरहेको सगरमाथा महिला वचत तथा ऋण सहकारी संस्थाकी कोषाध्यक्ष तीर्था आचार्यले जानकारी दिईन । घरवाट निकालिएका त्यस्ता महिलाहरूसंग खाने, वस्ने तथा कानूनी उपचार गर्ने खर्चको अभाव हुने भएकाले आफ्नो संस्थाले अल्पकालिन रूपमा निशुल्क आश्रय र खानाको व्यवस्था गरिरहेको आचार्यले जानकारी दिईन । हालसम्म १ सय ५० वढी त्यस्ता महिला र बालवालिकाहरूले उक्र सेवा लिईसकेका छन कोषाध्यक्ष आचार्यले भनिन् । नियमित श्रोतको अभावमा दाताको भर पर्दा सेवा निरन्तरतामा समस्या हुदै आएको आचार्यले जानकारी दिईन । हाल जिल्लामा संयुक्त राष्ट्र संघीय जनसंख्या विकास कोषको आर्थिक सहयोगमा हिंसा पिडित महिलाहरूका लागि अल्पकालिन आश्रयको सुविधा दिने गरिएको वताइएको छ ।
घरको मुख्य मान्छेको मृत्यु पछि एकल महिलाहरूमा पारिवारिक जिम्मेवारीको वोझ थपिएको वेला घरेलु हिंसाले उनीहरूको जीवन थप कष्टकर वन्ने गरेको छ । यस्ता महिलाहरू घरेलु कामदार, जोखिमपूर्ण निर्माण कार्य, होटेलको भाडा माझ्ने तथा गिट्टी फोरेर दैनिकी चलाउन वाध्य हुने गरेको पाईएको छ ।
२०५२ साल फागुन देखी तत्कालिन विद्रोही माओवादीले संचालन गरेको सशस्त्र युद्धमा राज्य र विद्रोही पक्षवाट श्रीमान गुमाएका महिलाको संख्या जिल्लामा ३२३ जना रहेको छ । यसैगरि अन्य कारणले श्रीमान गुमाएका महिलाको संख्या जिल्लामा ६ हजार ५ सय भन्दा वढी रहेको मानव अधिकारका लागि महिला एकल महिला समूह रोल्पाले जानकारी दिएको छ ।