खोज

आज माघ १ गते । नेपालको तराईमा क्षेत्रमा माघीको रौनक सुरु भएको छ । माघी खासगरी थारु समुदायको सवैभन्दा महत्वपूर्ण पर्वको रूपमा लिने गरिन्छ । माघीमा गाउँका मुख्य व्यक्ति छान्ने, गाउँमा हुने विभिन्न कामको बाँडफाँड गर्ने, गएको वर्षभरिको कामको समिक्षा र नयाँ नीति नियम बनाउने आदि काम पनि थारु जातीले यसैबेला गर्ने गर्छन । वर्षभरिको हिसाबकिताब मिलाउने दिन पनि भएकाले थारु समुदायको आर्थिक वर्ष आरम्भका रूपमा पनि यो पर्वलाई लिने गरिएको छ । माघीको रौनकले अहिले थारु बस्तीमा छुट्टै रौनक छ । पछिल्लोसमय थारु समुदायसंगै गुरुङ, मगर समुदायले पनि माघीलाई उत्सवकै रूपमा मनाउन थालेका छन । माघे सक्रान्तिमा ब्राम्हण समुदायमा हरेक बर्ष नेपालका बिभिन्न धार्मिक क्षेत्र जस्तै रिँडी, त्रिवेणी, देबघाट, राम्दी जस्ता तीर्थस्थलहरूमा स्नान गर्ने प्रचलन छ । कतिपय तिर्थस्थलहरूमा त सक्रान्तिको दिनमा मात्र नभएर पाँच दिनसम्म मेला लाग्ने गरेको छ । यसरी माघी आ–आफ्नो रीति, परम्परा र संस्कृति अनुसार विभिन्न स्थानमा विभिन्न धर्म समुदायले फरक तरिकाले मनाउँदै आएका छन् । तसर्थ माघ १ गतेलाई सांस्कृतिक विविधताको रूपमा लिन सकिन्छ । माघ १ गते खिचडी खाने परम्परा समेत छ । अहिले नेपालका धेरै परम्परा लोप हुँदै गएका छन । आधुनिकतामा नाममा परम्परा मास्ने प्रवृत्ति बढ्दै जाँदा माघीको ऐतिहासिक महत्वलाई जोगाउनेतर्फ प्रयास गर्नु जरुरी छ ।
माघीको अवसरमा थारु कल्याणकारी सभाले विगतमा जस्तै यो बर्षपनि विभिन्न कार्यक्रम गरेर माघी महोत्सव मनाउँदै आएको छ । कहिँ महोत्सव सम्पन्न भैसकेको छ भने कतै भने माघ १ गतेदेखि तीन दिन वा पाँच दिन विभिन्न कार्यक्रम गरेर मनाउने गरिएको छ । माघी महोत्सव थारु समुदायको लोप हुँदै गएको संस्कृति बचाउने अवसर पनि हो । माघीकै अवसरमा थारु समुदायको लोप हुँदै गरेका नाच संरक्षण गर्ने प्रचलन छ । त्यसैगरी थारु समुदायको खानपान पनि ऐतिहासिक महत्वको छ । ती पनि लोप हुँदै गएको अवस्थामा माघीले खानपान र संस्कृति संरक्षणमा महत्वपूर्ण योगदान पु¥याएको छ । माघे सक्रान्तीको दिन बिहानै थारु समुदायका बच्चादेखि वृद्धसम्मले नदी तलाउ नजिकै भए त्यहीँं गएर नत्र घरमै नुहाउने चलन रहेको छ र यसो गर्दा पाप पखालिन्छ भन्ने जनविश्वास रहेको छ । कतै कतै अघिल्लो दिन चोकमा धुनी बाल्ने, रातभर भेला भएर जाग्राम बस्ने र बिहान भएपछि नुहाउन जाने गरिन्छ । नुहाएर आइसकेपछि चामलको सेतो टिका लगाएर चामल, नुन, दाल र दक्षिणाको मिश्राउ छुटयाउने चलन छ । छुटयाएको मिश्राउ सोही दिन वा भोलीपल्ट आफ्ना दिदीबैनी या चेलिवेटीलाई दिने गरिन्छ । मिश्राउलाई कतैकतै निसराउ पनि भनिन्छ । यसरी रमाइलो गरेर थारु जातीले माघी पर्व मनाउने गर्दछन् । तर यो परम्परा अहिले धेरै थारु गाउँमा देख्न पाईदैन् । यो लोप हुँदै गएको छ । माघे सक्रान्तिका दिनबाट सुर्य धनु राशीबाट मकर राशीमा प्रवेश गरी उत्तरायण हुने भएकाले नै मकर सक्रान्ती भनिएको हो भन्ने भनाई रहँदैआएको छ । सोही दिनदेखि सुर्य दक्षिणी गोलार्धबाट उत्तरी गोलार्धतर्फ प्रवेश गर्ने हँुदा दिन लम्बिँदै जाने र रात छोटिँदै जाने धार्मिक विश्वास एवं बैज्ञानिक आधार छ । माघे सक्रान्तीका दिन स्नान गरी घिउ, चाकु, तिलको लड्डु, सागपात, तरुल, सखरखण्ड, आदी खाने चलन रहेको छ । पछिल्लोसमय माघीको रौनक पहिलेजस्तो छैन । थारु समुदायमा जुन रौनक आउनुपथ्र्यो त्यो क्रमशः घट्दै गएको छ । यसतर्फ सम्वन्धित निकायको ध्यान जानु जरुरी छ । कुनैपनि जातजातिको संस्कृति संरक्षण गर्ने पहिलो दायित्व त्यही समूहको हुन जान्छ । त्यसकारण थारु समुदायका अगुवाहरू नै यस विषयमा गंभीर हुनु जरुरी छ । नेपाललाई चार जात छत्तिस वर्णको फूलवारी भनेजस्तै यहाँ रहेका मौलिक परम्पराको संरक्षणका लागि पनि ती जातजातिकै ध्यान जानु जरुरी छ ।