खोज

गाउँहोस् या शहर बजार पहिले भज्याड्ड, चौतारो र चौरमा तीज गितमा नाँच्ने, गाउने र हेर्नेले भरिन्थ्यो । अहिले ती ठाउँहरु तीजका दिन सुनसान हुने गरेका छन् । शहर बजारमा त यसको स्थान पार्ट प्यालेस र होटलहरुले लिन थालेका छन् । तीजका गीतमा शब्द फेरिए झैं गाउने नाँच्ने र हेर्ने ठाउँ परिवर्तन हुँदै गएका छन् ।

हिन्दु महिलाहरुको महान पर्व तीज हरेक वर्ष जस्तै छैन । तीजपर्वमा पहिले जस्तो रमझम र रमाइलो महसुस धेरै चेलीबेटीले गर्न सकेका छैनन् । सधै रम्ने तीज गत बर्षदेखि भने घरभित्रै सीमित भएको छ । यसो भनिरहँदा कहिँकतै सावधानी अपनाएर यो वर्ष भेटघाट र रमाईलाका केही तस्बीर भने नदेखिएका भने होइनन् ।

वर्षदिनभरिका दुःख र बेदनालाई गीतका माध्यमबाट भएपनि पोख्ने अवसर थियो तीज । पहिले लामो समयसम्म माइती जान नपाएका चेलीहरु पनि यो पर्वमा माइती जाने निहुँमा खुुसी पर्खेर बस्थे ।

महिलाहरुले आफ्ना घर परिवारमा भएको थिचोमिचोलाई गीतबाट गाएर आफ्ना बुवाआमालाई परिवारको सन्देश दिने गर्दथे । गाउँ होस् या शहर बजार पहिले भज्याड्ड, चौतारो र चौर तीज गितमा नाच्ने, गाउने र हेर्नेले भरिन्थ्यो । अहिले ती ठाउँहरु तीजका दिन सुनसान हुने गरेका छन् । शहर बजारमा त यसको स्थान पार्टी प्यालेस र होटलहरुले लिन थालेका छन् । तीजका गीतमा शब्द फेरिए झै गाउने नाँच्ने र हेर्ने ठाउँ परिवर्तन हुँदै गएका छन् ।

तीज पर्व महिलाका लागि कम महŒवको नहुने रुपन्देही सैनामैना नगरपालिकाकी ५९ वर्षकी कृष्णमाया चापागाई बताउँछिन् । उनी भन्छिन्–‘जब असार, साउन सकिन थाल्छ मनमा माइती जाने हुटहुटी छाएको हुन्थ्यो । आमा, बाबा, दाजु, भाईसँग बसेर आफूलाई वर्षदिन भरि घरमा परेका पीर व्यथा सुनाउँदा मन हलुंगो हुने गर्दथियो । त्यसैले पनि तीज दिदीबहिनी सबैका लागि महŒवपुर्ण बनेको थियो । हामीले ‘आकासमा बादलु टम्मै छ मनमा के छ भन्नेलाई सम्मै छ’ हाम्रा ‘बाबाले दिनु भयो ठूलो घर छानेर त्यहि घरमा यो छोरीलाई बस्ने ठाउँ छैन बरिलै’ यस्तै यस्तै धेरै गित थिए, यिनैलाई भाका हालेर हामीले गाउने गर्दथ्र्याैं । पछिल्लो समय बिस्तारै तीजपर्व परिवर्तन हँुदै आयो । समयको माग जस्तै । तर पनि यसको अर्थ उही हो । दिदीबहिनीहरु भेटघाट हुने रमाउने । पहिले जस्ता धेरै महिला माथि आजभोलि घरायसी हिंसा कम हुने गरेको छ ।

आजभोलि यदि हिंसा भईहाले पनि त्यसको प्रतिकार गर्नुपर्छ भन्ने कुरामा धेरै महिला दिदीबहिनीहरु सचेत पनि छन् । त्यसैले पनि तीजमा यस्ता खालका गीतहरु बन्न छाडेको तर्क चापागाईको छ तर उनले कहिल्यै पनि गतवर्ष र यो वर्ष जस्तो नमिठो तीजको कल्पना नगरेको बताईन । समय यस्तो आउला चाडपर्वमा नजिक भएर आफन्तसँग रमाउन नपाउँदा यो उमेरमा असाध्यै नराम्रो लागेको बताउँछिन ।

उनी मात्र होईन तिलोत्तमा नगरपालिकाकी खगिसरा पाठकको अनुभव पनि उस्तै छ । माईती लिन आउने चलन, वर्षदिन भरि लगाएर फाटेका कपडा फेर्दाको मिठो अनुभव छ उनीसँग । उनी सम्झन्छिन–‘अहिले जस्तो नयाँ कपडा जहिले पनि लगाउन कहाँ पाइन्थ्यो र हाम्रो पालामा । जब तीज आउँछ घरकाले माइत पठाउनकै लागि भएपनि एकसरो नयाँ कपडा ल्याउने परम्परा नै थियो ।’

तीज पर्वले महिलालाई दिने हौसला अरु पर्वले अहिले पनि दिन नसक्ने उनको बुझाई छ । पहिले तीजमा वर्ष दिनभरी समाजमा घटेका घटनालाई गीत बनाइन्थ्यो त्यहि गीत मार्फत हामी सबैले फलानो ठाउँमा यस्ता घटना भएछन् भनेर सुचना पाउने गर्दथ्र्याैंै । यसले पनि यो पर्वको महत्व थियो तर पछिल्लो समय यस्तो रहेन प्रविधिको विकाससँगै तीजपर्वमा पनि परिवर्तन आयो यसलाई हामी सबैले स्वभाविक रुपमा लिन सक्नु पर्छ उनले भनिन् । त्यो बाहेक यो दुई वर्षको तीज बेग्लै रह्यो पहिले जस्तो रंग रमाईलो भएन । यो बीचमा कोरोनाका कारणले धेरैका आफन्त गुमेका छन् । उनीहरुको पीडा छ मनमा यसले पनि यो पर्वलाई खल्लो बनाएको छ ।

तीज पर्व समय अनुसार परिवर्तन हुनु नौलो नभएको शिक्षक सुमित्रा विकको तर्क छ । यो पर्व रमाउने दिन हो । महिलालाई जसरी खुशी मिल्छ त्यसरी नै मनाउने हो । हामीपनि समयसँगै परिवर्तन भएका हौं । यसो भनिरहँदा हामीले पछिल्लो समयलाई पनि ख्याल गनुपर्ने छ । कोरोना कहरबाट बच्न पनि हामीले विभिन्न सावधानीहरु अपनाएर यो पर्वलाई मनाएका छौं यो वर्ष ।

पत्रकार महांसघ रुपन्देहीका उपाध्यक्ष अमृता अनमोलका अनुसार तीजपर्व महिलाका लागि महŒवपुर्ण पर्व हो । आजभोली यो पर्व भड्किलो बन्न थाल्यो भन्ने कुराहरु सुन्न पाईन्छ । त्यो नभएर समय अनुसारको परिवर्तन हो भनेर बुझ्न आवश्यक रहेको उनको बुझाई छ । उनी भन्छिन्–‘अहिलेको पुस्ताले कहाँको चौतारीमा बसेर गीत गाउने, शहर बजारमा कस्को घरमा आँगन छ र ? आँगनमा बस्नलाई त्यसको विकल्पमा विभिन्न होटल तथा पार्टी प्यालेसमा वर्षको एक पटक रमाउँदा विरोध गर्नु आवश्यक नभएको तर्क गर्छिन ।’

उनी भन्छिन् –‘अहिले समय फरक छ धेरैजसो महिलाहरु कामकाजी छन् पहिले जस्तो महिना दिन अघिबाट तीजमा रमाउने समय कसैसँग पनि छैन त्यसैले छोटो समयमा विभिन्न संघ संस्था आफूले काम गर्ने संस्थाले तीजमा दर खुवाएर मनोरञ्जन दिएर वर्ष दिनभरिको कामको बोझलाई हुलुंगो बनाउने संस्कारको विकास हुनु आवश्यक छ । जुन कुराको अभ्यास केही समयदेखि भईरहेको छ ।’