खोज

असार सकिनै लागेको छ । बजारमा हरियो चुरा र मेहेन्दीहरु भारतबाट आउन सुरु भईसकेको छ । साउन महिना लाग्न नपाउँदै धेरैजसो महिलाहरु हरियो पोशाक, हरियो चुरा र मेहंन्दी लगाएर टिकटक बनाउन आतुर भईसकेका छन् । अन्य समयमा यस्ता सामग्रीहरु लगाउन खासै महत्व नदिनेहरु पनि साउन महिनामा भने विशेष महत्वका साथ हरियो चुरा, मेहन्दी तथा पहिरन लगाउन चासो देखाउने गरेको देखिन्छ । हरियो महिनाको रुपमा मानिने साउनलाई व्यापारीहरुको व्यापार हुने बताउँछन् । अन्य महिनामा भन्दा साउनको महिनामा अन्य श्रृंगारका सामग्रीसंगै हरियो चुरा निकै बिक्ने गर्छ । हिन्दु मान्यता अनुसार नेपाली समाजमा विवाहित महिलाले साउनको महिनामा हरियो पोतेसंगै हरियो चुरा लगाउनु पर्ने प्रचलन रहेको छ । अन्य समयमा इच्छा अनुसारको रंगको चुरा लगाउने प्रचलन रहे पनि साउनको महिनामा भने हरियो चुरा लगाउनु पर्ने फेसन नै चलेको छ ।

साउन महिनामा हरियो चुरा विवाहित वा अविवाहित दुवैले लगाउने गर्छन् । साउन महिनामा हरियो चुरा, मेहेन्दी र हरियो पोशाक लगाईएन भने ठूलै अपराध गरियो कि झै सोचेर वर्षैपिच्छे नयाँ किनेर लगाउनेहरुको कमी देखिदैन । साउन महिनाभरी लगाएको चुरा अर्काेपटक लगाउनु हुँदैन अरे भन्नेको पछि लाग्नेहरुको पनि कमी देखिदैन । उहिलेका हिन्दु संस्कार मान्ने हजुरआमाहरुले पनि साउनमा हरियो चुरा लगाएको थाहा पाईएन । श्रावण महिनामा ब्रत बस्ने, हरियो चुरा तथा मेहन्दी लगाउने चलन नभएको वृद्धाहरुको दाबी छ । अहिले पनि कत्तिपय ग्रामीण भेगका महिलाहरुले श्रावण महिनालाई खासै महत्वका साथ लिने गरेको पाइँदैन तर शहरी भेगहरुमा भने यो क्रम दिनप्रतिदिन बढ्दो छ ।

धार्मिक विश्वास एकातिर छ भने अर्काेतिर नयाँ परिवेश र नौलो शैली फेसन बन्दै गएको छ । तर मेहेन्दी भने हाम्रा आमा र हजुरआमाका पालामा तिउरी भनिने हरिया साना पात गरेको रुखबाट टिपेर पिसेर धान रोप्दा हिलोले खाएको ठाउँ वा हातखुट्टाका कापकापमा लगाउने चलन रहेको थियो । जसले दबाइको काम गर्ने र केही दिन लगाउँदा घाउ निको पनि हुने भएकाले यो गरेको भनिन्छ । अहिले यो सबै नभएर जसले हिलो देखेको र छोएको पनि छैन उसैले फेसनका रुपमा मेहेन्दी र हरिया चुरा लगाएर बसेको देखिन्छ । यहाँ हरिया चुरा लगाउनै हुँदैन भनेर विरोध गर्न खोजेको होइन तर हामी नेपाली महिलाहरु आफ्नो काम, कर्तव्य र अधिकार के हो भन्ने भन्दा पनि कसैले कागले कान लग्यो भन्दा आफ्नो कान छाम्नुको सट्टा कागकै पछि दौडेजस्ता भएको देखिन्छ । साउनको हरियो चुरा महिलाहरुले अनिवार्य लगाउनैपर्ने बाध्यता भएजस्तै आफ्ना साना नानीहरुलाई आमाहरुले चुराले सजाइ दिएका हुन्छन् । उनीहरुको स्वास्थ्यमा ख्याल राख्ने बखतमा बच्चादेखि नै चुरा लगाईदिने रहरले गर्दा दुर्घटना पनि बेहोर्नुपरेको खवर बेला बेलामा आईरहन्छ ।

अर्को कुरा स्कुल जाने सानासाना नानीहरु घरमा आमाले लगाइदिएका चुरामा घुमिरहेका हुन्छन् अनि ती सिसाका चुरा फुटेर बालिकाहरुको हात काट्ने उत्ती खतरा रहन्छ र उस्तै परे टिटानस हुने डर हुन्छ । आमाहरुले छोरीहरुलाई नक्कली बनाउने होइन कि निडर अनि भविष्यमा पुरुषभन्दा हिम्मतिलो हुने खालको वातावरण दिएर हुर्काउनु पर्छ । साउनमा हरियो चुरा, मेहेन्दी र हरियो पोशाक लगाउने फेसन निकै बढिरहेको छ । धार्मिकतामा भन्दा पनि अरुको देखासिखीमा तछाड मछाड गरिरहेको देखिन्छ । फलानाको श्रीमतीले महँगो चुरा लगाईन् त्यो भन्दा महँगो मैले लगाउँछु भन्ने जस्ता प्रतिष्पर्धा बढेको देखिएको छ । त्यसले गर्दा धेरै महिलाहरु डिप्रेसनमा जानसक्ने केही बुद्धिजीवीहरु बताउँछन् । शास्त्रमा हरियो चुरा लगाउनुपर्ने नभेटिएपनि धेरै महिलाहरु अन्धविश्वासको पछाडि लागेको पाईएको छ ।

हरियो चुरा र मेहेन्दी भारतबाट आयात हुने गर्दछ । जसले गर्दा नेपालको पैसा विदेश जाने हुनाले नेपालको अर्थतन्त्रमा सुधार कहिल्यै हुनेछैन । एक महिना हरियो सामग्री लगाउँदैमा केही हुनेवाला पनि छैन । केही समययता भने सामाजिक सञ्जालमा ‘नो हरियो चुरा, नो मेहेन्दी’ अभियान चलिरहेको देखिन्छ । सो अभियानका अभियानकर्ताका अनुसार साउनमा हरियो चुरा र मेहेन्दी हाम्रो संस्कार होईन । पहिले यो चलन थिएन । अहिले आएर फेसनको रुपमा परिणत भएको हो । फेसनलाई अँगाल्दै जाँदा मौलिकता ओझेलमा पर्न सक्छ । पहिले साउनमा लुतो फाल्ने चलन थियो तर आजकल कसैले गरेको देखिदैन । आजकलका युवाहरू फेसनमा बढी आकर्षित हुन थालेकाले पहिचानहरु मेटिदै जान सक्ने सम्भावना देखिन्छ ।

लेखक, बुटवल–११ बुद्धनगर निबासी हुन्