खोज

बुटवल, जेठ- कुनै बेला पुस्तक पढ्न युवाहरु भिड लाग्ने गरेको स्मरण बुटवलका पुराना इतिहासकार बिमलबहादुर शाक्यलाई स्मरण छ । पठन संस्कृति ईतिहास बुझने, बुझाउने र एक आपसमा सम्बन्ध जोड्ने रुपमा रहेको उनी बताउछन । घरमै पुस्तकहरु संकलन गरेर पुस्तकालय बनाएका शाक्य पछिल्लो नयाँ पुस्तामा भने पठक संस्कृति घट्दो रुपमा रहेको दुखेसो गर्छन । ‘मानिसहरुमा पढ्ने, अध्ययन गर्ने जस्ता रचनात्मक कार्यमा चासो कमी छ ।’– उनले भने । नयाँ नयाँ आधुनिक प्रविधिबाट मानिसले छिटो र सरल रुपमा सुचना पाउने हुँदा पठन संस्कृति घट्दो क्रममा रहेको छ ।

२००४ सालमा स्थापना भएको महाबिर पुस्तकालय जिल्लाकै सबैभन्दा जेठो पुस्तकालय हो । प्रदेशगत रुपमा हेर्दा पाल्पाको धवल पुस्तकालयपछिको पुस्तकालय हो । शिक्षा क्षेत्रको विकासमा लागेको यो पुस्तकालय महत्वपूर्ण मानिन्छ । नेपाल राजनीतिक परिवर्तनमा पुस्तकालय योगदान महत्वपूर्ण रहेको पाउँछौ । सुचना आदानप्रदान, संगठन बिस्तारका कामहरु गोप्य रुपमा पुस्तकालयहरुमा भएको ईतिहास छ । नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनसंग महाबिर पुस्तकालयको इतिहास जोडिएको छ । प्रजातान्त्रिक जागरण ल्याउने रुपमा पुस्तकालयको स्थापना भएको पाउछौ । दिनभर बजारमा रहेका ब्यापारी, नेताहरु साझमा भेटघाट गर्ने, संगठन बिस्तार र सुचना आदानप्रदान गर्ने थलोका रुपमा यो रहेको थियो । पुस्तकालयमा पुस्तक पढ्नेमात्र नभई आन्दोलनको योजना बुन्ने काम हुने गथ्र्यो । पारी बुटवलको जडिबुटी राख्ने वनस्पति अड्डा रहेको स्थानमा बिसं. २००८ सालमा तत्कालिन बुटवल चौतारीका सुब्बा राजेन्द्र देवकोटाबाट पुरस्तकालय संचालन गर्ने अनुमति प्राप्त भएको थियो ।

जग्गा दान गर्ने स्वं. जंगप्रसाद अमात्य हुन भने संस्थापक स्व हिक्मतप्रसाद श्रेष्ठ, ओमशंकर जोशी, जोगलाल बजिमय, सत्यलाल श्रेष्ठ, टोप बहादुर श्रेष्ठ पाच जना संस्थापक हुन । बामपन्थी र प्रजातान्त्रिक दुबै बिचारधारा बोक्ने समुहबाट पुस्तकालय स्थापनामा योगदान दिएका थिए । पुस्तकालयलाई ब्यवस्थित बनाउन नगरका घिउ ब्यापारी, ठेकेदारहरु र ब्यापार संघ संस्थाहरुबाट २÷२ जना प्रतिनिधि रहेको एउटा महावीर प्रबन्ध कमिटि गठन गरेर धर्मादा महावीरी उठाउने र सो महावीरीबाट उठेको रकम ब्यवस्थापनमा लगाउने निर्णय भयो । तत्कालिन बुटवल खस्यौली नगर पंचायतद्धारा २०२० पुष ७ गतेदेखि नगरभित्र ५ वटा केन्द्रमा निशुल्क तथा अनिवार्य पाठशाला संचालन गर्ने निर्णय अनुसार पुस्तकालय हातमा एक वर्षसम्म नेपाल युवक संगठनद्धारा स्थापना भएको रात्रीकालिन ज्ञानोदय रात्री माबि संचालन भएको थियो । यसैगरि बिसं २०२७ असोज १४ गते संचालक समितिको बैठकबाट वार्षिक रुपमा जुनकिरी साहित्यिक पत्रिका निकाल्ने निर्णय भएको थियो । दाताहरुबाट उपलब्ध भएका पुस्तकहरु संग्रह गरियो । पुस्तकालयमा धार्मिक, ऐतिहासिक, राजनीतिक र साहित्यका धेरै पुस्तकहरु छन । अझ तत्कालिन समयमा नेपालमा भारतीय, अमेरिकन साहित्यको अध्ययनप्रतिको आर्कषणलाई यहा रहेको पुस्तकबाट सजिलै अनुमान गर्न सकिन्छ । जवाहरलाल नेहरुबाट लेखिएको ‘मेरी कहानी’ पुस्तक जुन १९५६ मा प्रकाशित भएको ८ सय ६४ पेजको पुस्तक समेत यहाँ रहेको छ । यो अमुल्य पुस्तकको मुल्य भने तत्कालिन समयमा ८ रुपैयाँ रहेको पाउँछौ ।

नेवारी भाषा, नेपाली भाषा तथा साहित्य लगायतका सयौ पुस्तक यहा भेटाउन सकिन्छ । पुस्तकालयको सदस्य, पदाधिकारी हुदै वर्तमान अध्यक्ष रहेका महेन्द्र कुमार राजराजभण्डारी महाबिर जिउदो ईतिहास भएको दाबी गर्छन । ‘यहाका पुस्तकले ईतिहास बताउछन ।’–उनले भने । पुस्तकालयमा आठ हजार पुस्तकहरु संग्रह गरिएका छन । पुस्तकलाई डिवे दशमलव वर्गिकरण पद्धती अनुसार वर्गिकरण गरिएको छ । समय सापेक्ष पुस्तकहरु अभाव छ । मानिसमा पुस्तक पढ्ने बानी घटेको छ । पाठकहरु अहिले घटेको छ । ‘पुस्तकालयमा पाठक आउदैनन ।’– उनले भने । साझ ४ बजेदेखी ६ बजेसम्म पुस्तकालय खोलिएपनि पाठक भेट्न मुश्किल छ । बुटवल उपमहानगरपालिका वडा नं १ को आठ कठ्ठा क्षेत्रफलमा पुस्तकालय रहेको छ ।

पुस्तकालयको आय भनेको नै भाडामा संचालन भएको विद्यालय आम्दानी हो । महाबिर ईगलिस स्कुल संचालनबाट आएको आम्दानीबाट पुस्तकालयलाई पुर्वाधार र विकासमा लगाईएको छ । आर्थिक आय नहुदा मारमा परेको छ । स्थानिय सरकारबाट वार्षिक संचालन खर्च र पुर्वाधारका लागि थोरै सहयोग मिल्ने गरेको छ । देबेन्द्रराज शाक्य अध्यक्ष रहदासम्म पुस्तकालय धेरै गतिशिल रहेको थियो । उनको पालामा महिनाको दुई पटक गजल कार्यक्रम, पुस्तक संकलन र हस्तान्तरणका कार्यक्रम धेरै हुने गरेको थियो । जूनकीरी नामको साहित्यिक प्रकाशका ४ अंक निकालिएको थियो । हिरक जयन्ती विशेषाक, महाकबि लक्ष्मी प्रसाद देवकोटा शतवार्षिकी अंक, सामयिक साहित्यिक संकलन र गजल अंक निकालिएको थियो । घरघरमा थुप्रिएका पुस्तकहरुलाई सहयोग दिएर पुस्तकालयमा राख्ने काम भयो । पछिल्लोसमय भने पठन संस्कृति नै घट्दा ईतिहास बोकेको पुस्तकालयहरु खाली छन ।

सरकारबाट पहल भएमा नयाँ पुस्ताका युवाहरुलाई ई–लाईब्रेरीको अवधारण विकास गरि समयसापेक्ष आधुनिकीकरण र प्रविधिमैत्री बनाउन सकेमात्र पुस्तकालयमा आर्कषण बढ्ने देखिन्छ । रुपन्देहीमा एक दर्जन बढी पुस्तकालयहरु संचालनमा छन । बुटवल उपमहानगरपालिका वडा नं १ मा तुल्सी–युक्त बौद्ध पुस्तकालय, हाटबजारमा नवजागृति पुस्तकालय संचालनमा छन । मिलन चोकमा ई लाईबे्ररीका रुपमा ज्ञानज्योती पुस्तकालय छ ।