खोज

रूपन्देहीको तिलोत्तमा नगरपालिका वडा नम्बर–६ कुञ्जलापुर प्रगति टोलका किसान चेत बहादुर डगामीले विगतका बर्षमा एक कठ्ठा क्षेत्रफलमा धान रोप्दा करिब डेड क्विन्टल धान उत्पादन गर्दथे ।  उनको धान लगाएको खेतमा जहिले पनि झारपातले सताउँथ्यो त कहिले रोगले । सामान्य परम्परागत खेती गर्दा उनले गरेको खेतीबाट धान उत्पादन घट्नुको साथै झारपात समेत उखेल्न अफ्ठारो पर्दथ्यो । रामै्रसँग सप्रीएको धानमा मुस्कीलले जम्मा ३÷४ वटा धानले बाला लगाउँथ्यो । तर अहिले डगामीको खेतमा लगाएको धानले एक बिरुवाले ३५ वटा सम्म गाँज हालेको छ । लहलह वाल लहराएको छ । घर छेवैको बाटोमा ओहोर दोहोर गर्नेहरू पहिला के रोपेको होला ? धान हो की हिलो ? भनेर प्रश्न गर्नेहरू अहिले लहलह लहलाएका धानका बाला देखेर दङ्ग पर्दछन् ।
११ दिनको धानको बीउ रोप्दाको विगत सम्झीदै चेतबहादुर डगामी भन्छन्–‘बाटोमा हिँड्नेहरूले के रोपेको हो यो, हिलो होकी धान भनेर पटक पटक सोध्ने गर्दथ्ये, अहिले तिनै मानिसहरूले धानको बाला लहलाएको देखेर दङ्ग छन् । ’
रूपन्देही जिल्लामा अन्य स्थानमा परिक्षणको रूप एस्. आर. आई. प्रद्धतीबाट धान खेतीको परिक्षण गरिएकोमा तिलोत्तमा नगरपालिकाले पहिलो पटक सिस्टम अफ् राईस ईन्टीग्रेसन (एस आर आई) प्रविधि अपनाएर खेती गरेको हो । नमुनाको रूपमा पहिलो पटक एक कठ्ठामा खेती गरिएकोमा किसानहरूको पनि राम्रो प्रतिक्रिया पाएको कारण अझ अर्को बर्ष त्यसलाई बिस्तार गर्ने योजना नगरपालिकाले बनाएको छ । तिलोत्तमा नगरपालिका कृषि विकास शाखाका प्राविधिक सहायक युवराज ढकालका अनुसार पहिलो पटक किसानहरूको लागि डेमोष्टेनस गरिएको हो । अगामी दिनमा अझ यसलाई बिस्तार गर्ने सोँच नगरपालिकाले बनाएको छ ।
सामान्य परम्परागत धान खेती भन्दा यो प्रविधिमा ट्रेमा धानको विउ उमरेर ८ दिनको हुँदा खेतमा रोपिन्छ । धान खेतमा २५÷२५ सेन्टीमिटरको दुरी कायम गरी सोही अनुसार बोट देखि बोट सम्मको दुरी २५ सेन्टीमिटर र ड्याङ्ग देखि ड्याङ्ग सम्मको दुरी पनि २५ सेन्टीमिटर कायम गरेर धान खेती गरिएको हो । जसमा एउटा मात्रै बिरुवा रोपिने गरिन्छ ।
किसान चेत बहादुर डगामीका अनुसार पहिला एक कठ्ठा क्षेत्रफलमा खेती गर्दा धान करिव डेढ क्विन्टल सम्म उत्पादन हुने थियो । तर अहिले धानको खेतीमा सुधार गरिएको कारण करिव २ देखि ढाई क्विन्टल सम्म उत्पादन हुने अपेक्षा गरेको बताउँछन् । उनी भन्छन्–‘अझै धान काट्ने बेला भएको छैन, हेरौं धानका बाला लगाएको देख्दा दुई देखि ढाई क्विन्टल सम्म आउँला भन्ने सोँचेको छु ।’
तिलोत्तमा नगरपालिका कृषि विकास शाखाले केही समय पहिला २२ जना किसानहरूलाई तालिम लिनको लागि पठाएको थियो । सोही अनुसार तालिममा सहभागी भएका किसान मध्ये ३ जनाले एस.आर.आई प्रणाली अनुसार धान खेती गरेका छन् । जस मध्ये पुर्णरूपमा सो पद्धती अबलम्बन गरेका किसान चेत बहादुर डमागी हुन ।
८ दिनको धानको विउ रोप्नु हुन्छ । तर नगरपालिकाल व्यवहारिक रूपमा ११ दिनको धानको विउ रोपेका थिए । नगरपालिकाले एक हजार रूपैयाँ मात्रै अनुदानको रूपमा विउ र मल मात्रै सहयोग गरेको नगरपालिकलो प्रविधिक ज्ञान नगरपालिकाले पुर्णरूपमा प्रदान गरेको गरेको थियो । प्राविधिक सहायक ढकालले सोही प्रविधिलाई अपनाएर किसानले धान रोपेको कारण अहिले एउटा बोट बाट ३५ वटा धानको बाला लाग्न सफल भएको बताए ।
किसानहरूले लगाएको धानमा रहेको विभिन्न झारपात समेत उखेल्नको लागि समेत सहज हुने भएको कारण अन्य स्थानमा पनि सोही अनुसारको प्रविधिको विकास गरिने तिलोत्तमा नगरपालिकाले जनाएको छ । धानको बीउ कम लाग्ने भएको कारण किसानहरूको समय, पैसा समेत बचत समेत भएको प्रगती कृषक समुहका अध्यक्ष विष्णु प्रसाद भण्डारी बताउँछन् । सुरु देखि नै एसआरआई पद्धतीमा धान रोप्ने कार्यमा समेत सहभागी भएका भण्डारीले धानको झार गेड्नको लागि वेडर पनि सहज भएको बताउँछन् । उक्त प्रविधि अनुसार एक हेक्टर क्षेत्रफलमा धान रोप्दा जम्म ५ किलो धान ले पुग्दछ । अहिले डेढ कठ्ठा धानमा किसानले जम्मा दुई मुठी मात्रै धान रोपेका छन् ।
धानको उत्पादनको बारेमा के खेती हुने भन्ने अझै बाँकी छ । धान पुर्णरूपमा पाकेपछि यसको क्रर्प कटिङ्ग (बाली नाप्ने कार्य) गरिने छ । जसबाट एक मिटर चौडाई, एक मिटर लम्बाई भएको स्थानको धान काटेर त्यसलाई जोखेर पुरै धान खेति गरिएको क्षेत्रको उत्पादन दर पत्ता लगाउन सकिन्छ । à