खोज

वसन्त पोखरेल

नाताका जेठाबा पर्नेले ‘बत्ति निभाएर सुते है केटा हो’ भनेर आफू पल्लो कोठामा सुत्न गए । मेरो उमेरका कान्छाबा र म अर्को भान्सा तथा पूजाकोठामा रहेको खटियामा एउटै बिछौनामा सुत्ने तर्खर ग¥यौँ । दिनभरी काममा जोतिएका कान्छाबा एउटा गफ नभ्याउँदै भस्याकभुसुक भए । फेरि कान्छाबालाई त खानाले पनि निद्रा छिटो लगाएको थियो । यति धेरै खान्थे कि मानौँ उनको पेटभित्र आन्द्रा भुँडी नै छैनन् । उनले खाने एक छाक खाना मलाई सायद तीन छाक पुग्थ्यो । बत्ति निभाउनको लागि मैले उठाएँ । तर,उठेनन् । आफै भए पनि निभाउनु प¥यो । भित्तामा टाँसेको कालो गोलो बीचको फिट्कीलो तलमाथि गराएर बाल्ने निभाउने गरेको त देखेकै हो । तर, त्यतिबेलासम्म हातले छोएको थिइन । बाल्न, निभाउन तलमाथि प¥यो भने करेण्ट हान्छ र ठहरै पार्छ भन्ने भूतले मलाई भित्रैबाट समाएको थियो । डराइ डराइ गएँ र फिट्कीलो माथितिर लगेँ । बत्ति निभ्यो । तर, एकखालको डरमिश्रित जिज्ञासा भने मनमा उठिरह्यो ।
भोलिपल्ट भयो के भने त्यहि स्विचले मलाई करेण्टको झट्का हान्यो । भएछ के भने जेठाबाले पूजाचौकीको मन्दिरमा बल्ब बाल्न प्वालमा तार घुसारेर लाइन ल्याएका रहेछन् । तार निकाल्न बिर्सेछन् वा बलिरहोस् भनेर त्यस्तै छाडेछन् । मलाई त्यो बारे जानकारी भएन । हिँजोकोजस्तै फुट्कीलो माथि पार्नजाँदा तारको नांगो भाग छोइन पुगेछ । त्यसपछि त यस्तो झट्का हान्यो कि मैले मलाई के भयो भन्ने कुरा बुझ्नै सकिन । कुइना, टाउको, घुँडा आदि भागमा झननन पा¥यो । कसैले लाठीले हिर्काएकोजस्तो भयो । १८ बर्षको उमेरमा विजुलीसँग नजिक हुँदाको यो जवलपुर भारतको पहिलो अनुभव हो ।
नीलो रहमा साथीहरु माछा झैँ सलल्ल पौडन्थे । माथि–माथि भित्तामा गएर पानीमा हामफाल्ने प्रतिष्पर्धा नै चल्थ्यो । कोही सुल्टरी, कोही उल्टरी, कोही टाउकोको वलमा पानीमा खसेर पौडेको देख्दा बिछट्टै रहर जागेर आउँथ्यो । तर, आफूसँग पौड्ने सिप थिएन । तल–तलको छिचिरो पानीमा ढुंगा हातले समाउने र जिउ डुबाएर खुट्टा फट्फट् पार्दै पौडी खेलेको अनुभूति गरिन्थ्यो । बालुवामा ठोक्किनेगरी नाक, मुख डुबाइन्थ्यो । नजानेपछि के लाग्यो र ? एकदिन स्थानीय किसानहरु वारपार गर्न हालिएको नजिकको अस्थायी काठेपुलबाट घुमेर पौड्न जानेकाहरु हाम फाल्ने गरेको भिरमा पुगियो । निकैबेर उनीहरु हामफालेको हेरियो । माथि जंगलमा पुगेर चौतारी चुत्रो टिपेर पनि खाइयो । यसरी हेर्नेमा हामी एउटै उमरेका तीनजना थियौँ ।
संयोग भनौँ, मैले समाएको धाइरोको बोटलाई एकजना साथीले हल्लाइदियो । धाइरोमा फुलेका फूलमा गुलियो रस हुन्छ । त्यहि खाने क्रममा उसले सायद हल्लाएको हुन सक्छ । तर, मैले सन्तुलन मिलाउन सकिन । भिरमै रहेको धाइरोको बोटबाट म झ्वाम्मै रहमा खस्न पुगेँ । भिरमा कतै अल्झने पनि भएन । खसेपछि पानीले बाहिर निकाल्यो । बगाउन थाल्यो । भुँडी फुलिने गरी पानी खाइयो । टेक्ने समाउने ठाउँ कतै थिएन । उद्धार पनि कतैबाट भएन । सायद मलाई पौडी खेल्न जानेको केटा हाम फाल्यो भन्ने अरुलाई पर्न गएहोला । आखिरी त्यसरी खस्नु मेरो लागि पौडी सिक्ने पाठ बन्यो । भोलि, पर्सीपल्टबाट त भिरबाट हाम फाल्न पनि थालियो । यो सात कक्षामा मुक्ति माध्यामिक विद्यालय प्युठानमा पढ्दाको घटना हो ।
२०३० सालको कुरा हो । संयोगले बनारस जाने मौका मिल्यो । त्यहाँ स्वयम्पाक्य खाने परिवारको फेला परियो । उनीहरुले स्टोभमा छालाको वासर हुन्छ भनेर खाना पकाउन प्रयोग गर्थेनन् । ग्यास चुल्हो चलन चल्तीमा आएको थिएन । प्रेसर कुकर भरखरै बजारमा आएको थियो । धनीहरुले प्रयोग गर्थे होलान्, त्यहाँ आइपुगेको थिएन । आएको भए पनि सायद उपयोगमा ल्याइने थिएन । मसंग गएको दाङको साथी भनौँ वा दँगाली जमीन्दार पुत्रले एक थान प्रेसर कुकर र स्टोभ किन्यो । उ त्यहाँ आइ.ए.को जाँच दिन गएको थियो । प्रेसर कुकर त उसले किन्यो, तर, कसरी पकाउँछन् भन्ने ज्ञान थिएन । मलाई झन् हुने कुरै भएन । नेपाल फर्कँदा हामीहरु चारजना थियौँ । देउखुरीको परस्पुरमा एउटा चौधरीको गोठमा बास बस्ने भइयो । चौधरी परिवारले खाना पकाउनको लागि सबै चिज ठिक्क त पारिदिन्थे, तर, पकाएर खान दिन्थेनन् । किनभने त्यहाँ बाहुन संस्कारका हामीहरु जो थियौँ । त्यसमाथि पनि स्टोभ बालेर प्रेसर कुकरमा खाना पकाएर खानेवाला जो थियौँ ।
कोइलाबासबाट तीन चार किलो चामल, भिण्डीको तरकारी, पोकाको मसला, स्टोभभरी मट्टीतेल भरेर ल्याएका थियौँ । पकाएर खानुपर्ने भयो । प्रेसर कुकर प्रयोग गर्नुप¥यो खाना पकाउन भनेर निकालियो । खुबै हेरियो । कसरी खोल्ने थाहा भएन । कागज हेर्दैजाँदा र खेलाउँदै जाँदा त्यो पनि आयो । भिण्डी काटेर त्यसमै पकाउन थालियो । सिट्ठी लाग्यो । सिट्ठी यसरी लाग्यो कि हाम्रो त सातै उड्यो । प्रेसर कुकर लौ के भयो पड्कने भयो भन्दै डरले भागाभाग भयौँ । एकजना साथी त निकै परको कुलोनिर गएर उफ् गर्दै हेर्दै थियो । गोठमा बाँधेका गाई पनि तर्सेर दाम्लो चुँडाएर भागेछन् । पल्लो घरमा बसेका चौधरी परिवार सिट्ठीको आवाजले तर्सेर एकैठाउँमा गुँडुल्किएछन् । सिट्ठी बिसायो । पछि बिस्तारै सिष्टम बुझियो । आएर आगोबाट कुकर निकालियो । केहीबेरपछि सेलायो । खोलेर हेर्दा कुकरभित्रको तरकारी हेर्न लायकको थियो । मानौँ हामीले त्यसमा तरकारी हैन, हरियो धागो पकाएका थियौँ । तरकारी जसको थालीमा पुराउन खोज्यो, थालीसम्मको भुईंमा माकुराले धागो तानेजस्तो धागो बनेर जान्थ्यो । तै पनि खाना मीठो थियो । कुकर र स्टोभको पहिलो दर्शन थियो त्यो मेरो जीवनको ।
बुढापाकाले बाबु बाँच्दासम्म मानिस मर्दा मलामी जान हुँदैन, टुप्पी काट्न पनि हुँदैन भन्थे । त्यसैले मलामी बन्न अघोषित प्रतिबन्ध थियो । तर, त्यसो भन्नुहुँदैनथ्यो । निश्चित उमेर पुगेका छोराहरुलाई अनुभव सिकाउनको लागि पनि पठाउनु पथ्र्यो । बाबा बिरामी हुनुहुन्थ्यो । दमको रोगले गालेको थियो । त्यसमाथि खुट्टा सुनिन थाले । सायद किड्नी, लिभरले काम गर्न छाड्यो । इन्जक्सनबाट पानी तानेर पनि केही दिन बचाइयो । जुन काम म आफैले गर्थेँ । बाबा बिरामी भएको कारणले मलाई हलुका स्वास्थ्य उपचारको ज्ञान आर्जन गर्ने मौका मिलेको थियो । एकदिन बाबालाई सुतेको बेला अचानक अफ्ठेरो भएछ । इसाराले बोलाउनु भयो । विहानको यस्तै तीन बजेको समय थियो ।
बाबालाई कुर्ने जिम्मा परेको र साथमा हिन्दी उपन्यासकार रानुले लेखेको उपन्यास पनि साथमा भएकोले म पुस्तक पढ्नमा यति तल्लीन थिएँ कि समय बितेको पत्तै भएन । उठेर सिरानीमा टाउको मिलाइदिएँ । मुख ओभानो देखेर पानी खुवाइदिएँ । त्यत्ति नै बेला बाबाले खुट्टा तनक्क पार्नुभयो । अचेत हुनुभयो । मलाई लाग्यो बाबाको निधन भयो । बाहिर तुलसीको मैरोनिर हलुका पानी छम्केर एक्लै उचालेर लगेँ र मात्र आमालाई बोलाएँ । दाइ, भाइहरु पनि उठे । रुवाबासी चल्न थाल्यो । तर, मलाई फिटिक्क आँशु आएन । बरु रुँदै गरेका आमा, भाइहरुलाई सान्त्वना दिएँ । अचम्मै लाग्यो । सायद निकै नजिकबाट मृत्युलाई हेरेकोले यसो भएको हुन सक्छ । मानिसको मृत्युसँग नजिक हुँदाको यो मेरो जीवनको पहिलो अनुभव थियो । यो पनि २०३० साल मंसिरकै घटना हो । जतिबेला म १९ बर्षकोमात्र थिएँ ।