खोज

मानवजातिको जीवनलाई गर्भावस्थादेखि जीवनको हरेक अवस्थामा बाँच्न, स्वस्थ रहन र पूर्णरुपमा मानसिक तथा शारीरिक विकासका लागि मानिसलाई बिभिन्न किसिमका पोषणयुक्त तत्वहरुको अति आवश्यक पर्दछ । यी आवश्यक तत्वहरु मध्ये आयोडिन पनि एक महत्वपूर्ण खनिज तत्व हो । जुन सबै उमेरका मानिस तथा जीव जन्तुहरुलाई दैनिक रुपमा आवश्यक पर्दछ । गर्भावस्थादेखि दुई बर्षको उमेर सम्म मानिसको दिमागको ८० प्रतिशत विकास भैसकेको हुन्छ । त्यसैले यस समयमा शरीरमा आयोडिनको कमी भएमा मानसिक तथा शारीरिक विकासमा समेत अवरोध आउँछ । नेपालको भौगोलिकअबस्थाले गर्दा यहाँको माटो र पानीमाआयोडिनको अभाब छ । त्यसैले हामी नेपालीहरुले हाम्रो दैनिक खानामा आयोडिन मिसाएको नुन खानामा खानु नै एक मात्रा सरल उपाय हो । ढिके तथा खुल्ला नुनमा आयोडिन मिसाएको भएता पनि यसलाई भण्डारण गर्दा र बजारमा खुल्ला रुपमा राख्दा यसमा भएको आयोडिन उडेर नास भएको हुन्छ । प्रायःजसो ढिके नुन फोहोर देखिने र धोएर खानामा राख्ने चलन भएकाले पनि यसमा भएको आयोडिन पखालिएर आफै नाश हुन्छ । त्यसैले पनि दुई बालबालिकाको चिन्ह भएको प्याकेटको नुनमा सही मात्रामा आयोडिन मिसाएको हुन्छ । यसलाई नेपाल सरकार स्वास्थ तथा जनसंख्या मन्त्रालय र खाद्यान्न गुणस्तर निर्धारण विभागले सही मात्रामा आयोडिन भएको नुन भनी प्रमाणित गरेको छ । साथै आयोडिन भएको नुन खाने गरेमा सम्पूर्ण ब्यक्तिको दिमागको विकास तीव्र गतिमा हुने र शरीरलाई आवश्यक पर्ने आयोडिन तत्वको समेत पुर्ती हुने भएकाले हरेक बारको खानामा आयोडिनयुक्त नुनको प्रयोगलाई अनिवार्य मानिन्छ । दैनिक खानामा साधारण स्वस्थ ब्यक्तिको लागि १५० माईक्रो ग्राम र गर्भवती महिलाको लागि दैनिक खानामा २५० माईक्रो ग्राम आयोडिन तत्वको मात्राको आवश्यकता पर्दछ ।

सही मात्रामा आयोडिन पाउन दुई बालबालिकाको चिन्ह भएको पाकेटको धुलो नुन प्रयोग गर्ने बानी बसालौं । ढिके तथा खुला बेचिने नुनबाट प्रयाप्त मात्रामा आयोडिन पाउन नसकिने भएकाले त्यास्ता नुन प्रयोग नगरौं । आयोडिन युक्त नुनलाई घाम र पानीको प्रभाव नपर्ने गरी सुरक्षित तरीकाले राख्ने गरौं । आयोडिन नुनलाई नपखाली खाऔं । आयोडिनयुक्त नुनलाई दाल तरकारी पाकेपछि मात्र राख्ने गरौं ।

आयोडिनका फाईदाहरु ः
गर्भावस्थामा ः गर्भवती महिलाले दैनिक रुपमा आयोडिन तत्वको सही मात्रामा प्रयोग गर्ने हो भने गर्भको बच्चाको मानसिक र शारीरिक विकासमा महत्वपूर्ण फाईदा गर्दछ । साथै आयोडिनको कमीबाट हुनसक्ने असर जस्तै गर्भको बच्चा तुहिने, मरेको बच्चा जन्मने जस्ता समस्याहरुबाट सजिलै बच्न सकिन्छ ।

बाल्यअवस्थामा ः बाल्यावस्थामा पनि आयोडिन तत्वको सही मात्राको प्रयोगले बालबालिकाको शारीरिक तथा मानसिक विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ । बालबालिका हरु फुर्तीला र तन्दुरुस्त हुनुको साथै दिमागीय रुपमा अति अब्बल देखिन्छन् ।

किशोरावस्थामा ः किशोरावस्थामा पनि आयोडिन तत्वको सही र आवश्यक मात्राको प्रयोगले किशोर किशोरीहरुको मानसिक तथा शारीरिक क्षमतामा वृद्धि हुन्छ । जसले गर्दा पढाई लेखाईका साथ साथै अन्य क्रियाकलापमा पनि सकारात्मक प्रभाव पर्दछ । किशोर किशोरीहरुको आई क्यु लेबल बढाउनको लागि दैनिक खानामा आयोडिन तत्वको मात्राको आवश्यकता देखिन्छ ।

सबै उमेरमा ः आयोडिन तत्वको सही मात्राको प्रयोगले सबै उमेर समूहका मानिसहरुको मानसिक तथा शारीरिक विकासमा आवश्यकीय विकास हुन्छ । जसले गर्दा गलगाँड र हाईपोथाईरोडिजम जस्ता घातक रोगहरु हुनबाट बच्न सकिन्छ । त्यसै कारणले पनि आयोडिन तत्वको आवश्यकीय र सही मात्रामा प्रयोग गर्नु नितान्त आवश्यक छ ।

आयोडिनले के के गर्दछ त ः
१. आयोडिनले गलगाँड (कण्ठरोग ) नियन्त्रण गर्दछ ।
२. आयोडिनले मानसिक र बौद्धिक क्षमताको विकास गर्दछ ।
३. आयोडिनले लाटो लठेब्रोपनको नियन्त्रण गर्दछ ।
४. आयोडिनले पुनरोत्पादन क्षमताको बृद्धि गर्दछ ।
५. आयोडिनले बाल मृत्युदर घटाउन मद्धत गर्दछ ।

जान्नै पर्ने केही महत्वपूर्ण कुराहरु ः

१. ढिके तथा खुल्ला नुनमा मानिसहरुको शरीरलाई दैनिक रुपमा आवश्यक पर्ने आयोडिनको मात्रा पूर्णरुपमा नहुन सक्दछ । यस्तो ढिके तथा खुल्ला नुन सफा पनि नहुने हुनाले हामीहरुले खानको लागि उपयुक्त हँुदैन । त्यसैले यो कुरा जान्न आवश्यक छ ।

२. “दुई बालबालिकाको चिन्ह” भएको प्याकेटको नुन शुद्ध र सफा हुनुको साथै यसमा सही मात्रामा आयोडिन तत्व मिसाईएको हुन्छ । त्यसैले दैनिक प्रयोगमा“ दुई बालबालिकाको चिन्ह” नै भएको आयोडिन युक्त प्याकेटको नुन प्रयोग गर्नु बुद्विमानी मानिन्छ ।

३. “दुई बालबालिकाको चिन्ह” नेपाल सरकार र स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले समेत सही मात्रामा आयोडिनको तत्व भएको नुनलाई दिने प्रमाणित चिन्ह हो । त्यसकारणले गर्दा पनि” दुई बालबालिकाको चिन्ह” भएको नुन दैनिक प्रयोगमा कुनै संकोच लिनु पर्दैन ।
४. प्याकेटको आयो नुन खोलेर बिर्को भएको सफा डिब्बमा राखौं ।
५. तरकारी पाकिसकेपछि मात्र नुन राख्ने बानी बसालौं ।
६. नुन राखिसकेपछि तरकारी छोपेर मात्र राख्ने गरौं ।

अन्त्यमा मानसिक फुर्ती र शारीरिक शक्ति, आयोडिन नुन, आयोडिनयुक्त नुन खाऔं, मानसिक फुर्ती र शारीरिक शक्ति बढाऔं, सधै “दुई बालबालिकाको चिन्ह” भएको प्याकेटको नुनमात्रै खाने गरौं । शारीरिक तथा मानसिक अपाङ्गता हुनबाट आफु बँचौ अरुलाई पनि बचाऔं । आयोडिनको महिना फेब्रुअरी भनेर मात्र ब्यानर, प्लेकार्ड र पोस्टर हरु टाँस्ने, अभियानका नारा घन्काउने र एक महिने अभियानमा पहुंचमा हुनेले कागजमा हाजिरी मिलाई आफ्नो उद्देश्य पुरा गर्ने तर अल्पविकसित राष्ट्रको रुपमा दुर दराजमा रहेका नेपालीहरुले त्यही सबैभन्दा सस्तोमा पाईने नुन पनि प्रयाप्त र आवश्यकीय मात्रामा नपाएर आफ्ना सन्ततिहरुलाई नुनको अभावमा शारीरिक र मानसिक अपाङ्गताबाट छुटकारा दिलाउन नसक्नु बडो बिडम्बनाको रुपमा पाउन सकिन्छ । हुने खानेले मात्र नभई हुँदा खानेले पनि र पहँुचमा हुनेले मात्र नभै पहँुच बाहिरकालाई पनि शारीरिक रुपमा आवश्यक पर्ने तत्वको खाँचो एउटै रेसियो हुन्छ । भन्ने बुझाई सबै माथिल्लो निकायमा रहने हरुमा जानकारी रहोस् । र आयोडिनको अभावमा कुनै पनि नेपालीहरुले शारीरिक र मानसिक रुपका अपाङ्गता, गलागाँड, हाईपोथाईरोडिजम जस्ता घातक रोगबाट गुज्रिन नपरोस् । तबमात्र आयोडिनको महिना फेब्रुअरी भन्नुको सार्थकता रहला । होईन भने उही सबैकुरा हामी पहँुच बाहिर हुने नेपालीहरुको लागि नारामै मात्र सफल रहने कुरामा कुनै दुई मत नरहला भन्न सकिदैन ।
(लेखक स्वास्थ्य शिक्षा अधिकारी तथा स्वास्थ्यकर्मी हुन् ।)