खोज

नवलपरासी, १ पुस ।

नेपाल गण्डक पश्चिमी नहर सिचाई प्रणालीमा सिचाईका लागि जलप्रवाह सुरु गरिएको सिचाई ब्यवस्थापन कार्यालय सेमरी नवलपरासीले जनाएको छ । स्थानीय किसानको माग अनुसार नै गण्डक नहरमा पानी प्रवाह गरिएको जानकारी गराइएको हो ।

विगत बर्षमा भारतीय नहरमा पानी प्रवाह भएपछि मात्र नेपाल गण्डक नहर सिचाई प्रणालीमा पानी प्रवाह गरिने परम्परा थियो । तर गत बर्षदेखि तोडिएकोमा पछि त्यसैको निरन्तरता अनुसार यो बर्ष पनि भारतीय नहर भन्दा अगावै नहरमा पानी प्रवाह भएको सिचाई ब्यवस्थापन कार्यालयका प्रमुख रनधिर शाहले जनाए । “पहिला भारतीय नहरमा पानी प्रवाह गरिए पनि मात्रै नेपाली नहरमा पानी प्रवाह हुने परम्परा थियो”–उनले भने, “तर गत बर्ष भारतीय पक्षसँग भारतीय किसान भन्दा नेपाली किसानलाई पहिला नै पानी आवश्यक पर्छ ।”

“सम्झौतामै उल्लेख नभएको कुरा परम्परा बनाएर नेपाली किसानलाई मर्कामा नपार्न भनि संवाद गरियो । त्यो तर्कबाट भारतीय पक्ष सहमत भयो”–उनले थपे, “त्यसैको निरन्तरता अहिले पनि कायम भएको छ ।” भारतीय पश्चिमी नहर सिचाई प्रणाली र पुर्व नहर सिचाई प्रणालीमा भारतले पानी छाडेको छैन । तर नेपाल गण्डक पश्चिमी नहर सिचाई प्रणालीमा पानी छाडिएको उनले जनाए । नेपाली किसानका लागि यो एउटा सुनौलो अवसर बनेको उनको भनाई थियो । कार्यालय प्रमुख शाहको पहलले बेलामै नेपाली नहरमा पानी प्रवाह सुरु भएपछि नेपाली किसानलाई राहत भएको छ ।

कार्यालय प्रमुखको भूमिका नेपाली किसानप्रति सकारात्मक भएको कृषक हक हित संरक्षण मञ्च नवलपरासीका अध्यक्ष शम्भु उपाध्यायले बताए । उनले कार्यालय प्रमुख शाहको सो कार्य सह्रानीय रहेको बताउँदै खुशी ब्यक्त गरेका छन् । विगतका कार्यालय प्रमुखहरुले नगरेको कार्य अहिले उनले भारतीय पक्षसँग पहल गरेर दुई बर्षदेखि निरन्तर भारतीय नहरमा पानी प्रवाह गराउन सक्नु एक कुशल प्रमुखको भूमिका निर्वाह गरेको अध्यक्ष उपाध्यायले बताएका थिए ।

भारत भन्दा नेपालका किसानले छिट्टै हिउँदे खेती सुरु गर्ने गरेका छन् । नेपालको भूमि भारत भूमि भन्दा छिट्टै आद्रता घटदै सुख्खा हुने हुँदा नेपाली किसानले छिट्टै खेतमा बिउ छर्ने र उम्रिने गरेको छ । भारतीय भूमि केही दिन ढिलो मात्र सुख्खा हँुदा बाली पनि ढिलो लगाउने हुँदा भारतीय किसानलाई ढिलो पानी आवश्यक पर्छ । यी कुरा भारतीय पक्ष समक्ष राखिएपछि उनीहरु समहत भएका थिए । “सिचाई प्रणालीमा भारतीय नहरका लागि छुट्टै ढोका छ”, प्रमुख शाहले भने, “नेपाल गण्डक पश्चिमी नहरमा छुट्टै ढोका छ । त्यो भएर गण्डक ब्यारेज बन्द गरे पानीको सतह निर्धारण गरी पठाउनु पर्छ ।”

त्यसले भारतीय नहरलाई प्रभावित गर्दैन । तर नेपाल गण्डक पश्चिमी नहर सिंचाई प्रणालीमा पानी प्रवाह भए पनि नेपाल गण्डक पूर्वि नहरमा अहिले पनि पानी प्रवाह भने भएको छैन । नेपाल गण्डक पूर्वि नहरमा पानी प्रवाहका लागि गण्डक सिचाई प्रणालीमा छुट्टै ढोकाको ब्यवस्थापन गरिएको छैन । सो नहरमा पानी प्रवाह हुनका लागि भारतीय पूर्वि नहरबाट भारतको रामनगरबाट मात्रै शाखाको रुपमा पानी जाने गरेको छ । पूर्वि नहरले नेपालको बारा, पर्सा र रौतहटमा सिचाई गर्ने गरेको छ । त्यसैगरी नेपाल गण्डक पश्चिमी नहरमा मात्रै पानी प्रवाह भईरहेको भए पनि भारतीय गण्डक पश्चिमी नहरबाट पानी प्रवाह हुने गरेको नवलपरासीकै प्रतापपुर र सुस्ता गाउँपालिकामा सिचाई हुने पिपरपाती प्रसौनी सिचाई प्रणालीमा अझै पनि पानी प्रवाह नभएको ब्यवस्थापन कार्यालयले जनाएको छ ।

“ती नहरमा भारतीय पश्चिमी नहर सिचाई प्रणालीमा पानी प्रवाह भएपछि मात्र सम्भव हुनेछ”, ब्यवस्थापन कार्यालय प्रमुख शाहले भने, “तर अधिकाँश भूमि सिन्चित गर्ने नेपाल गण्डक नहर सिचाई प्रणालीमा पानी प्रवाह भईसकेको छ । गत बर्ष मंसिर २३ गते नै पानी नेपाल गण्डक नहर सिचाई प्रणालीमा प्रवाह भई सकेको थियो । तर गण्डक नदीमा केही निर्माण कार्य भईरहेको हँुदा यो बर्ष एक साता ढिलो मात्र मंसिर २८ गते पानी थुन्ने कार्य भएको थियो । अहिले नहरमा पानी प्रवाह भइरहेको छ । नहरमा पानी पूर्णरुपमा प्रवाह हुनका लागि भारतीय नहरमा पनि पानी प्रवाह हुनु पर्छ । तर पनि पूर्णरुपमा पानी प्रवाह नभए पनि किसानलाई राहत मिलेको उनको भनाई थियो । नेपाल गण्डक नहर सिचाई प्रणालीको ७ हजार ८ सय हेक्टर क्षेत्रफल सिन्चित क्षेत्र रहेको छ । केही नहर संरचना जिर्ण भइसकेको र केही नहरका शाखा प्रशाखाहरु पनि पुरिएका कारण सिन्चित क्षेत्रभरि पानी जाने अवस्था नरहेको उनले स्वीकार गरे ।

विगत बर्षमा नहरप्रति स्थानीय किसानको भरोसा उठ्दै जाँदा नहरको प्रशाखाहरु पुर्दै केही किसानले बोरिङलाई सिचाईको आधार बनाएका थिए । तर अहिले इन्धनको मूल्य बढदै गएपछि पुनः नहर सिचाईप्रति आकर्षण बढ्दो क्रममा रहेको प्रमुख शाहको भनाई छ ।

सिचाईका लागि अहिले पनि नेपाली किसानले पानी पोत थोरै मात्रामा उठाउने गरेका छन् । प्रति विघा ८० रुपियाँ सिचाई सेवा शुल्क (पानीपोत) रहेको छ । जबकी बोरिङले सोही जमिनको सिचाई गर्दा ५ सय देखि १ हजार बढी खर्चिनु पर्छ । त्यसले किसानको उत्पादन लागत बढ्ने हुन्छ । स्थानीय तह र प्रदेश सरकार वा भूमिगत सिचाई परियोजनाले गण्डक क्षेत्रमा बोरिङ गाड्ने भन्दा अब गण्डक नहरको शाखा प्रशाखा सरसफाईमा स्थानीय किसानलाई सहयोग गरिदिए नेपाली किसानलाई फाईदा पुग्ने उनको तर्क थियो ।