खोज

नवलपरासी, १९ चैत ।
कोलिय गणराज्यका राजधानी प्राचिन कोलनगर(पण्डितपुर) मा पुन:उत्खनन कार्य शुरु भएको छ । पुरातत्व कार्यालयका प्रमुख भास्कर ज्ञवाली सहितको टोलीले चार देखी कोलनगरको प्रचिन स्थलमा उत्खनन कार्य गर्न थालिएको जानकारी गराएका हुन । लुम्बिनी प्रदेश सरकारको लगानीमा रामग्राम नगरपालिका मार्फत सो उत्खनन कार्य थालिएको टोली प्रमुख ज्ञवालीले जानकारी गराएका थिए । गत पुस महिनमा पनि एक महिनासम्म पुरातत्व विभागको कार्यक्रम अनुसार उत्खनन गर्दै आएको र अहिले रामग्राम नगरपालिका मार्फत उत्खनन शुरु गरिएको बताउँदै उनले अहिले पनि उत्खनन कार्य एक महिनासम्म चल्ने बताएका थिए ।

पोखरी नजिकै एउटा ट्रेन्च लगाई उत्खनन गरि सकिएको र अर्को थप बगैँचाको उत्तर तर्फ टे«न्च लगाउने कार्य भई रहेको उनले देखाएका थिए । पोखरी नजिकै उत्खननबाट हड्डीहरू, धनुबाणमा प्रयोग हुने खालको हाडकै हतियार समेत फेला परेको छ । अर्को टे«न्चमा प्राचीन इँटाहरू रहेको पर्खाल जस्तै संरचना भेटिएका छन् । त्यसैलाई पछ्याउँदै टे«न्च विस्तार गर्दै लैजाने लक्ष्य रहेको छ । थप कार्य नगरपालिकासँग सहकार्य गर्दै गरिने उनको भनाई थियो ।

गत पुसमा उत्खनन्ले महत्वपुर्ण सामग्रीहरू फेला परेका थिए । नगरमा बस्ने सुरक्षाकर्मीको सेन्ट्रि स्थल रहेको अनुमान गरिएको थियो । यसले उत्खनन टोलीलाई पनि उत्साही बनाएको थियो । स्थानियबासीमा पनि उत्साह थपेको छ, । यस क्षेत्रको संरक्षण र प्रवद्र्धनमा स्थानीय सरकारले पनि योजना बनाई काम गर्नु पर्छ । पुरातत्वविद ज्ञवालीका अनुसार भूभौतिक सर्वेक्षण अनुसारको पूर्वाधार भेटिन थालेको छ । प्राचिन सिल्कन माटाका भाडा, मुगा जस्ता बस्तु र प्राचिनका बाल्दै आइएको दियोहरू र खम्बाहरू गाडिएका अवशेष (पोष्टहोल) हरू फेला पर्दै जादा महत्वपुर्ण सिटी रहेको पुरातत्व विदहरूको भनाई रहेको छ । ठूलो क्षेत्रफलमा रहेको कोलनगरको पुरातात्विक स्थलको अब जग्गा अधिग्रहरण गरि उत्खनन र संरक्षणसँगसँगै गरिनुपर्ने आवश्यकता उनले औल्याएका थिए । त्यसका लागि जग्गाको लगत विवरण तयार गर्न समेत नगरपालिकासँग आग्रह गरिएको उनले सुनाएका थिए ।

विगतमा ६ सय मिटर लम्बाई ६ सय मिटर चौडाई क्षेत्रफल अनुमान गरिएको थियो,तर अहिले सो क्षेत्र विस्तार हुँदै १ किलोमिटर लम्बाई र एक किलोमिटर चौडाई भएको अनुमान गरिएको छ । विगत बर्षमा पुरातत्व विभाग र दुराम विश्वविद्यालयका प्राविधिक टोलीले भूभौतिक सर्वेक्षण गरि प्रतिवेदन बुझाएको थियो । प्रतिवेदनको आधारमा उत्खनन गर्न थालिएपछि पूर्वाधार भेटिन थालेको छ, यद्यपी यसको विस्तृत अध्ययन अझै पनि गर्नु पर्नेछ । बुद्धको मावली भएको उक्त स्थानको खोज अनुसंधानका लागि स्थानीयको मागसँगै युनेस्को लगायत अन्य देशी विदेशीहरूले समेत चासो ब्यक्त गर्दै आएका छन् ।

विगत दुई दशक देखि नियमित रूपमा उत्खनन, जिओफिजिक्स (भुभौतिक) सर्वे गर्दै पुरातात्विक खोज अनुसंधान भई रहेको छ । कोलिय राजाहरूको राजधानी तथा बुद्धको जन्म दिईने महामायाको जन्मस्थल हो । भगवान गौतम बुद्धको जन्म दिईने आमा महामाया, पालन गर्ने प्रजावति गौतमी, सिद्धार्थको बुद्धत्व (ज्ञान) प्राप्तीमा सहज सहयोग गर्ने उनकी पत्नि यशोधराको जन्मस्थल त्यही कोलनगर क्षेत्र भएको हुदा संसारका बौद्धमार्गीका लागि एक महत्वपुर्ण स्थान हो । विभिन्न कालखण्डमा यो क्षेत्रलाई नै देवदह, ब्याग्रपथ,ब्याग्रपुर,बघौरतप्पा,राजधानी रामग्राम,कोलनगर हुँदै अहिले स्थानीयले पण्डितपुर भनेर संज्ञा दिइएका छन् । बुद्ध जन्मनु पुर्व कालका यहाँ भेटिएका समाग्रिको समय परिक्षण(कार्बन डेटिगँ) ले देखाएको समेत पुरातत्व टोलीले जानकारी गराएको थियो । इसा पुर्व ६ सय पुराना प्राचिन बस्तुहरू फेला परेका छन् । कोलिय गणराज्यको सिमा उत्तरमा चुरे पहाड,पुर्वमा अनोमा (हालको गण्डकी) नदी, पश्चिममा रोहिणी नदी र दक्षिणमा पिपलीबनको सिमासम्म फैलिएको थियो । यो गणराज्य भित्र विभिन्न १२ वटा नगर (निगम) हरू रहेको थियो । त्यस मध्ये विभिन्न समयमा ६ वटा राज्यमा भगवान बुद्ध पुगेको बौद्ध साहित्यहरूमा उल्लेखित छ ।