खोज

रुपन्देहीको तिलोत्तमा नगरपालिका योगीकुटीकी सरिता न्यौपाने अघिल्लो साता बुटवलस्थित लुम्बिनी प्रादेशिक अस्पतालमा छोरा सुगन्ध न्यौपानेलाई खोप लगाउँदै गर्दा भेटिइन् । तिलोत्तमाको स्वास्थ्य चौकीमा खोप बन्द भएपछि १ बर्षको छोरा च्यापेर खोपका लागि यहाँसम्म आउनुपरेको उनले बताइन् । ‘त्यहाँ जाँदा (स्वास्थ्य चौकी) अहिलेलाई खोप बन्द छ भन्नुभयो, त्यसपछि यहाँ आयौं’, श्रीमानको साथमा आएकी सरिताले भनिन् । घरनजिकको खोप बन्द भई बुटवलसम्म आउँदा कोरोना संक्रमणको जोखिम झनै बढेको उनको भनाई छ ।

बुटवल उपमहानगपालिकाको नयाँ गाउँकी लक्ष्मी ताम्राकार पनि २० दिनको छोरी रियन्सुलाई खोप लगाएर फर्किदै थिइन । नयाँ गाउँमा रहेको शहरी स्वास्थ्य प्रवर्धन केन्द्रमा नियमित खोप नचलेपछि अस्पतालमै आएको उनको भनाई छ । ‘हिजो पनि आएका थियौं, भिड भएर फर्किर्यौ’, उनले भनिन्, ‘बच्चाको स्वास्थ्यका कारण यहाँसम्म आएर खोप लगायौं ।’

सुगन्ध र रियन्सुले मात्रै होइन, नियमित खोप कार्यक्रम प्रभावित हुँदा धेरै बालबालिकाले नियमित खोप पाउन सकेका छैनन् । प्रदेश ५ मा ७ जिल्लामा खोप प्रभावित भएको देखिएको छ । कतै पालिकाले नै खोप कार्यक्रम संचालन नगर्ने निर्णय गरेर रोकेका छन् भने कतै स्वास्थ्यकर्मीमा कोरोना संक्रमण देखिएपछि खोप कार्यक्रम रोकिएको छ । पालिका र खोप केन्द्रहरुमा प्रभाव पर्दा बालबालिकाहरु नियमित खोप सेवाबाट बन्चित भएका छन् ।

स्वास्थ्य विभागले बैशाख ७ गते सात वटै प्रदेशका स्वास्थ्य निर्देशनालय, प्रदेश स्वास्थ्य आपुर्ति व्यवस्थापन केन्द्र र ७७ वटा स्वास्थ्य कार्यालयहरुलाई पत्राचार गरि नियमित खोप सेवा संचालनका लागि पत्राचार गरेको थियो । कोभिड १९ महामारी सम्बन्धमा कोभिड तथा अन्य स्वास्थ्य प्रवाहका लागि अन्तरिम निर्देशिका २०७६ मा उल्लेख भएअनुसार अत्यावश्यक तथा आधारभूत स्वास्थ्य सेवा सुचारु गर्नुपर्ने देखिएकाले खोप सेवा संचालन गर्न भनिएको छ ।

रुपन्देहीमा मात्रै आधा दर्जन स्थानीय तहले सरकारको निर्णयलाई मिच्दै बालबालिकालाई खोपको सेवा नदिइ लापरबाही गरेका छन् । नवलपरासी पश्चिममा ७ वटा र कपिलवस्तुका तीन स्थानीय तहले पनि खोप सेवा नियमित नगरेको पाइएको छ । संघीय र प्रदेश सरकारको निर्णय उल्लंघन गरी खोप सेवा बन्द गर्दा रुपन्देहीका ६ पालिकाका ८ हजार ३ सय १९ बालबालिका खोप लगाउने अधिकारलाई बन्चित भएका छन् । रुपन्देहीमा एक उपमहानगर, ५ नगरपालिकासहित १६ वटा स्थानीय तह छन् । त्यसरी खोपको सेवा बन्द गर्नेहरुमा तिलोत्तमा नगरपालिका, सैनामैना नगरपालिका, लुम्बिनी साँस्कृतिक नगरपालिका, कंचन गाउँपालिका, रोहिणी गाउँपालिका र ओमसतिया गाउँपालिका गरी ६ स्थानीय तह रहेका छन् । ती स्थानीय तहले कोरोनाको कारण जनाउँदै खोप सेवा बन्द गराएका हुन् ।

स्वास्थ्य कार्यालय रुपन्देहीका अनुसार तिलोत्तमा नगरपालिकामा २ हजार ५ सय १४ जना, सैनामैना नगरपालिकामा १ हजार ४ सय २६ जना, लुम्बिनी साँस्कृतिक नगरपालिकामा १ हजार ७ सय ८७ जना, कंचन गाउँपालिकामा ८ सय २२ जना, रोहिणी गाउँपालिकामा ९ सय १९ जना र ओमसतिया गाउँपालिकामा ८ सय ५१ जना गरी ८ हजार ३ सय १९ जना खोप उमेरका बालबालिका छन् । ती स्थानीय तहले भाद्र महिनामा लगाउनुपर्ने खोप नलगेको स्वास्थ्य कार्यालय, रुपन्देहीका खोप अधिकृत भेषराज शर्माले जानकारी दिए । शर्माका अनुसार तिलोत्तमा, लुम्बिनी साँस्कृतिक, रोहीणी र ओमसतियाको मासिक खोप तालिका हरेक महिनाको १९ देखि २३ गते हो भने सैनामैना र कंचनको खोप तालिका हरेक महिनाको १० देखि १४ गते हो ।

त्यसैगरी नवलपरासीमा पनि चैत्र र बैशाख महिनामा खोप कार्यक्रम अबरुद्द भएको छ । महिनामा दुई चरणमा खोप कार्यक्रम गर्ने गरिएकोमा चैत्र महिनामा दोस्रो चरणमा पर्ने सुस्ता, प्रतापपुर, सरावल गाउँपालिका र बर्दघाट नगरपालिकाका साथै बैशाख महिनामा पहिलो चरणमा पर्ने पालिनन्दन गाउँपालिका, रामग्राम र सुनवल नगरपालिकामा खोप कार्यक्रम रोकिएको छ । स्वास्थ्य कार्यालय नवलपरासीका सूचना अधिकारी कृष्णप्रसाद पोख्ररेलले नियमित खोप रोकिदा ६ सय ४३ बालबालिकाले समयमै खोप लगाउन नपाएको बताए । उनले खोप सेवा नियमित नहुँदा त्यही समयमा गर्भवती महिलाले नियमित रुपमा लगाउने टिटी खोप समेत लगाउन नपाएको जानकारी दिए । नवलपरासीमा प्रत्येक महिनाको खोप पहिलो चरणमा तीन स्थानीय तहमा ५ देखि १० गते र दोश्रो चरणमा चार स्थानीय तहमा १५ देखि २० गतेसम्म लगाउने गरिएको छ ।

कपिलवस्तुमा पनि चैत्र र भदौ महिनामा बालबालिकाले लगाउने खोप कार्यक्रम रोकिएको छ । भदौ महिनामा खोप नियमित नहुँदा महाराजगंज नगरपालिकामा १ हजार २ सय ८५, विजयनगर गाउँपालिकामा ८ सय ६६ र यशोधरा गाउँपालिकामा ९ सय १४ जना बालबालिका खोपबाट बन्चित हुन पुगेको स्वास्थ्य कार्यालय, कपिलवस्तुका खोप शाखाका अधिकारी उदयचन्द्र चौरसियाले बताए । कपिलवस्तुमा १३ हजार ४ सय ३८ बालबालिका खोप कार्यक्रमको लक्षित संख्या हो । जिल्लामा चैत्र महिनामा केही खोप केन्द्रमा खोप कार्यक्रम रोकिदा करिब १० प्रतिशत बालबालिकाले सेवा नपाएको चौरसियाले जानकारी दिए ।

तिलोत्तमा नगरपालिका स्वास्थ्य शाखाका ईश्वरी पौडेलले भने कोरोनाको संक्रमण समुदायमा उच्च फैलिएको कारण नियमिति खोप एक महिना रोकेको बताए । तर, तिलोत्तमा नगरपालिकामा कुनै स्वास्थ्यकर्मीलाई कोरोना संक्रण नदेखीएको पौडेलले बताए । पौडेलका अनुसार कोरोना संक्रमण देखीएपछि बैशाख महिनामा पनि तिलोत्तमामा खोप सेवा बन्द गरिएको थियो । तिलोत्तमामा २६ वटा खोप केन्द्रहरु रहेका छन् । सैनामैनामा पनि समुदायस्तरमा कोरोना संक्रण फैलिएपछि नियमित खोप रोकेको सैैनामैना नगरपालिका स्वाथ्य संयोजक हेमराज पन्थीले बताए ।

बुटवल उपमहानगरका स्वास्थ्य शाखा प्रमुख कुन्दन सिंहले एक स्वास्थ्यकर्मीमा कोरोना संक्रमण देखिएपछि बुटवलमा भदौ १० गते संचालन हुने ५ वटा खोप केन्द्रमा खोपको कार्यक्रम रोकिएको जानकारी दिए । उनले त्यसबाट २ सय ८५ जना बालबालिका प्रभावित भएको बताए । स्वास्थ्य शाखा प्रमुख सिंहका अनुसार खोपको तयारीमै भएका वेला भदौ ८ गतेको कोरोना परिक्षणमा स्वास्थ्यकर्मीमा संक्रमण देखिएपछि बन्द गरिएको हो । भदौ ७ गते ५ वटा शहरी स्वास्थ्य केन्द्रका कर्मचारीको बैठक बसेको र संक्रमण देखिएपछि १० गतेको खोप कार्यक्रम अकस्मात रोकिएको उनले बताए ।

खोपका कार्यक्रमहरु नियमित रुपमा संचालन गर्नुपर्ने सरकारकै पत्रले बताएको छ भने स्वास्थ्यका अधिकारीहरु नियमित खोप रोक्न नहुने बताउँछन् । खोप तालिकाअनुसार खोप नलगाई अन्य वेला लगाउँदा त्यसको प्रभावकारिता कम हुनसक्ने स्वास्थ्य क्षेत्रका जानकारहरु बताउँछन् । स्वास्थ्य कार्यालय, रुपन्देहीका खोप अधिकृत भेषराज शर्माले खोप तालिकाअनुसार खोप नलगाउँदा त्यसको प्रभावकारीता घट्न सक्ने बताए । उनले पालिकाहरुलाई खोप कार्यक्रम नियमित गर्नका लागि भनेपनि जिल्लाका ६ पालिकाहरुले कोरोनाका कारण देखाउँदै खोप कार्यक्रम बन्द गर्ने निर्णय गरेको बताए । उनका अनुसार नेपाल सरकारले बिभिन्न रोगबिरुद्ध १२ वटा खोप लगाउँदै आएको छ ।

प्रदेश ५ को स्वास्थ्य निर्देशनालयका खोप अधिकृत चिन्ता ज्ञवालीले प्रदेशमा कोरोनाका कारण केही जिल्लाका केही पालिका र खोप केन्द्रहरुमा खोप कार्यक्रम प्रभावित बनेको बताए । त्यसरी खोप प्रभावीत हुनेमा बर्दिया, दाङ, प्यूठान, रुपन्देही, कपिलवस्तु, नवलपरासीका केही स्थानीय तहहरु रहेका छन् । पाल्पाको एक पालिकाको एक खोप केन्द्र मात्रै प्रभावित भएको जानकारी निर्देशनालयमा आएको उनले बताए । कोरोना बिरुद्धको खोपको चर्चा चलिरहदा स्थानीय तहले भने बालबालिकालाई नियमित रुपमा लगाउनुपर्ने खोपमा नै लापरवाही गर्दा पनि स्वास्थ्यका नियमनकारी निकायले सोधी खोजी नगर्नु आश्चर्यको विषय भएको छ ।

लुम्बिनी प्रादेशिक अस्पतालको खोप केन्द्रमा चाप बढ्यो
पालिकाभित्र नियमित खोप सेवा बन्द भएपछि बुटवलको लुम्बिनी प्रादेशिक अस्पतालको खोप केन्द्रमा ल्याउनेहरुको संख्या उल्लेख्य बढेको छ । लुम्बिनी प्रादेशिक अस्प्तालकी खोप शाखाकी नर्सिङ अधिकृत कान्ति पाण्डेले सबै पालिकाहरुले खोप कार्यक्रम नियमित नगर्दा आफुहरुलाई भार थपिएको बताइन् । उनका अनुसार लुम्बिनी प्रादेशिक अस्पतालको खोप केन्द्रमा दैनिक रुपमा सरदर एक सय बालबालिकालाई खोप लगाउने गरिएको छ ।

‘हामीकहाँ छिमेकी पालिकाहरुबाट खोपका लागि बच्चा ल्याउने गर्नुभएको छ’ उनले भनिन्, ‘भीड हुँदा व्यक्तिगत दुरी कायम गर्नका लागि निकै कठिन भएको छ ।’ खोप लगाउनेको भीड हँुदा गर्मीको समयमा लामो समयसम्म पिपिई लगाउनु परेको अनुभव पनि उनले सुनाईन् ।