खोज

वनमा लागेको डढेलोका कारण अहिले देशका विभिन्न स्थानको मौसम धुम्म हुनुका साथै श्वास प्रश्वासमा समेत जोखिम निम्त्याउने खतरा देखिएको छ । देशका विभिन्न ९२ स्थानमा लागेको डढेलोले स्वास्थ्य जोखिम निम्त्याएको मात्रै छैन, वन जंगल सखाप हुने चिन्ता थपिएको छ । पछिल्लो केही दिन यतादेखि डढेलोका कारण काठमाडौँ उपत्यकासहित बुटवल लगायतका देशका धेरै ठाउँमा वायु प्रदूषण उच्च हुन थालेको छ । पश्चिमी क्षेत्रबाट प्रदूषित हावा आउँदा देशैभरीको मौसम खुल्न सकेको छैन । बायु प्रदूषणले बालबालिका, ज्येष्ठ नागरिक, श्वासप्रश्वासका बिरामी र मुटुका बिरामीलाई असर गर्ने भएकाले काम नपरेसम्म घरबाट बाहिर ननिस्कन तथा निस्कनै परे मास्क तथा चस्मा लगाउन र सावधानी अपनाउन स्वास्थ्य मन्त्रालयले आग्रह गरेको छ । अहिले बुटवल, ललितपुरको पाटन, भक्तपुर, मध्यपुर थिमि, काठमाडौँको रत्नपार्क, कीर्तिपुर र हेटौँडाको हावा निकै अस्वस्थकर रहेको मौसमविद्हरूले जनाएका छन् । वायुको गुणस्तर एयर क्वालिटी इन्डेक्स (एक्युआई) का अनुसार यी क्षेत्रमा वायुको गुणस्तरले जोखिमको तह नाघेको छ । शून्यदेखि ५० सम्मको मापनलाई सामान्य अवस्था मानिन्छ तर बुटवलमा दुई सय ९२, पाटनमा दुई सय ३२, भक्तपुरमा दुई सय २२, कीर्तिपुरमा एक सय ९१, मध्यपुर थिमिमा एक सय ८७, रत्नपार्कमा एक सय ८६ र हेटौँडामा एक सय ७४ छ । डढेलोले वन्यजन्तु, बोटविरुवा, वनस्पति, जडिबुटी र काठ–दाउरा लगायतका जैविक तथा पर्यावरणीय क्षति बढ्दो छ । तर, पर्याप्त बजेट नभएको भन्दै डढेलो नियन्त्रण गर्न सरकारी तह र निकायबाट प्रभावकारी पहल भएको छैन । यो बिडम्बना हो । डढेलो रोकथाम तथा नियन्त्रणका लागि स्थानीय बासिन्दालाई जिम्मेवार बनाउन पहल नभएकै कारण अहिले डढेलो नियन्त्रणमा कठिनाई भैरहेको छ ।

अर्को बिडम्वना के छ भने संघीय सरकार, प्रदेश सरकार, स्थानीय तह, निकुञ्ज, आरक्ष, संरक्षित क्षेत्र, स्थानीय प्रहरी प्रशासन, सेना, वन समूहहरू बजेटको अभाव भएको भन्दै डढेलो नियन्त्रणमा उदासीन देखिएका छन् । एक दशकअघि नै बनाइएको वन डढेलो नियन्त्रण रणनीति अहिलेसम्म अलपत्र छ । २०६७ मा बनेको रणनीति कार्यान्वयनका लागि अहिले पनि कार्ययोजना नै बनेको छैन । सरकारले डढेलो नियन्त्रणमा औपचारिकता मात्रै पूरा गर्दै आएको छ । अर्कोतर्फ फोहोरजन्य वस्तु बाल्दा वायु प्रदूषण झनै बढ्ने भएकोले यस्तो कार्य नगर्न र वायु प्रदूषण मौसममा पनि भरपर्ने तथा डढेलोको अवस्था यस्तै भइरहेमा उच्च प्रदुषणको जोखिम रहिरहने हुनाले विशेष सावधानी अपनाउन सरकारको अनुरोध छ । सरकारले आग्रह भन्दा पनि आफै सकृय भएर डढेलो नियन्त्रण गर्नुपर्नेमा अरुको सहारा खोज्ने गरेको छ । यो सरकारको औपचारिकता निर्वाह गर्ने आडम्बर मात्र हो ।
नेपालका ठूला शहर काठमाण्डौं र बुटवलको बायु प्रदुषणको अवस्था विश्व स्वास्थ्य संगठनले तोकिदिएको मापदण्ड भन्दा निकै खराब अवस्थामा छ । वन डढेलोको साथै प्रदुषण बढाउनमा सवारी साधन पनि मूख्य जिम्मेवार छन । सरकारले सवारी साधनको बायु प्रदुषण कम गर्न २० बर्षभन्दा पुराना गाडी बिस्थापन गर्ने नीति बनाएपनि त्यो कार्यान्वयन तहमा आउन नसक्दा समस्या भएको छ । सवारी साधनको प्रदूषण जाँच गरी मापदण्ड पूरा गरेर मात्र सवारी चलाउनु पर्ने नियम छ तर मापदण्ड जाँच गर्ने जिम्मेवार निकायको ढिलासुस्तीले समस्या बढाउन मद्दत गरिरहेको छ । अहिले डढेलो, धुवाँ र खुलारूपमा फोहोर जलाउने कार्यले उत्पन्न गरेको समस्याबाट नै चुनौति सिर्जना भएकोले यसको नियन्त्रणमा जोड दिनु जरुरी छ । बायु प्रदुषणको बढ्दो जोखिमले मानवकै लागि स्वास्थ्यमा हानी गर्ने भएकोले नियन्त्रणको तदारुकता पनि मानवीय हातेमालो र अभियानबाटै गर्नु जरुरी छ ।