खोज

नवलपरासी,जेठ- नेपालकै पहिलो महिला मैत्री नगरपालिका बनाउने लक्ष्य लिएर काम गरिरहेको जिल्लाको सुनवल नगरपालिका महिला मैत्री सुचकाँकको खोजीमा छ । महिला मैत्री नगरपालिका बनाउन विभिन्न आधारहरु तयार गरि काम गरिदै आएको भए पनि राष्ट्रिय र अन्तराष्ट्रिय आधार र सुचकाँक नभेटिदा मापन गर्ने आधार बनाउन समस्या भएको हुदा नगरपालिका सुचकाँकको खोजीमा जुटेको हो ।
नेपालकै पहिलो बालमैत्री नगरपालिका घोषणा गरेको सुनवल नगरपालिका अहिले महिला मैत्री नगरपालिका बनाउन लागि परेको छ । संयोगले अहिले नगरपालिकाकी नगरप्रमुख पनि महिला नै भएको र बालमैत्री घोषणा भई सकेको हुदा महिला मैत्री नगरपालिका जतिसक्दोघोषणा गर्ने आधार बनाउदै छ । सोही अनुसार काम पनि गर्दै आएको नगरपालिकाकी महिला बालबालिका शाखाकी प्रमुख केशरी गैरेले जानकारी गराईन् । महिला मैत्रीका आधारभुत कार्यक्रम भई रहेका छन्,उनले भनिन,नगरप्रमुख विमला अर्यालको जसरी सुनवल नगरपालिका नेपालकै पहिलो बालमैत्री नगरपालिका घोषणा गर्न सफल भयो,त्यही अनुरुप महिला मैत्री नगरको रुपमा पनि नेपालमा सुनवल नगरपालिका चिनियोस ।

महिला लक्षित धेरै कार्यक्रमहरु पनि भएका छन् । तर सुचकाँकसँग मापन गर्ने आधार के होला ? भन्ने विषय अन्यौल नै छ । नगरपालिकाले महिला सहकारी मार्फत महिला शसतिmकरण,महिला तथा लैगिँक हिँसा विरुद्धका काम,महिला उद्यमी बनाउने कार्य,आत्मनिर्भर बनाउने कार्य,महिला नेतृत्व सृजना गर्ने कार्य,महिला साक्षरता,प्रजनन स्वास्थ्य,गर्भवती महिलालाई गर्भ सँस्कार शिक्षा कार्यक्रम,विद्यालय विभिन्न कारणबस पढाई छाडेका महिलाका लागि महिला विद्यालय स्थापना जस्ता कार्य निरन्तर भई रहेको छ । तर महिलामैत्री नगरपालिका घोषणा गर्नका लागि एउटा राष्ट्रिय÷अन्तराष्ट्रिय मापदण्ड छैन् । त्यस्ता मापदण्ड बनाउनका लागि केही दिन अगाडी राष्ट्रिय महिला आयोगसँग नेपाल सरकार तथा महिला बालबालिका मन्त्रालयलाई निर्देशन दिनका लागि पनि आग्रह गरिएको थियो ।
आयोगका पदाधिकारी र कर्मचारीले छिटै त्यस्ता मापदण्ड बनाउनका लागि सरकारलाई निर्देशन दिईने पनि बताएका थिए । महिला मैत्री नगरपालिका घोषणा गर्ने कार्य प्रति धेरै पक्षबाट सकारात्मक प्रतिक्रिया आउने गरेकोछ,शाखा प्रमुख गैरेले भनिन्,कति बेलासम्म मापदण्ड बन्ने हो,त्यसको आधारभुत नमुना तयार गरि सर्वेक्षण गर्ने र न्युनतम कति अंक सम्म पुगे पछि महिला मैत्री नगर घोषणा गर्न उपयुतm हुने कुरा अहिले पनि अनुत्तरित नै रहेको उनको भनाई थियो । शाखाले मातहतका मन्त्रालय,अन्य अन्तराष्ट्रिय संघसस्था संगै संयुतm राष्ट्र संघिय महिला विकास कोष(युनिफेम) लगायतका युएन एजेन्सिसँग पनि नियमित परामर्श गरि रहेको छ । महिला मैत्री बनाउने लक्ष्यका साथ आफु निरन्तर काम गरिरहेको नगर प्रमुख अर्यालले बताएकी छिन् । काम गर्ने,बजेट ब्यवस्थापन गर्ने काम जनप्रतिनिधिको भए पनि त्यसलाई प्राविधिक रुप तयार गरि काम गर्ने सम्बन्धित शाखा जिम्मेवारी पुर्वक काम गरिदिएमा नेपालमै पहिलो महिलामैत्री नगर घोषणा गर्न सक्ने सुनवल नगरपालिकालाई अवसर रहेको छ ।

नेपालको सन्दर्भमा महिलामैत्री नगरपालिकाको सूचकले देशको सामाजिक, सांस्कृतिक र आर्थिक सन्दर्भसँग सम्बन्धित विभिन्न कारकहरूलाई समेट्न सक्छ । नेपालको सन्दर्भमा सान्दर्भिक रहेका केही सूचकहरू यहाँ विभिन्न प्रकारका आलेखहरुमा उल्लेख भएको पाईन्छ । जस्मा लैङ्गिक–उत्तरदायी शासनः नगरपालिकाले स्थानीय स्तरमा निर्णय प्रक्रियामा महिला सहभागिता र प्रतिनिधित्वलाई बढावा दिने नीति र अभ्यासहरू हुनुपर्छ । यसले स्थानीय सरकारमा महिलाका लागि आरक्षित सिटहरू समावेश गर्न सक्छ र निर्णय प्रक्रियामा महिलाको आवाज सुनिन्छ र विचार गरिन्छ । लैङ्गिक–आधारित हिंसा रोकथाम र प्रतिक्रियाः नगरपालिकाले लैङ्गिक हिंसाको रोकथामलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ र पीडितहरूलाई प्रभावकारी सहयोग सेवाहरू प्रदान ग

र्नुपर्छ । यसले हिंसाको अनुभव गरेका महिलाहरूको लागि संकट केन्द्रहरू, सुरक्षित आश्रयहरू, र परामर्श सेवाहरू स्थापना गर्न समावेश गर्न सक्छ ।
त्यसैगरि शिक्षामा पहुँचः नगरपालिकाले केटी र महिलाहरूको लागि गुणस्तरीय शिक्षामा समान पहुँच सुनिश्चित गर्नुपर्छ । यसमा विद्यालयमा हुने लैङ्गिक भेदभाव उन्मूलन गर्ने, केटीहरूलाई छात्रवृत्ति वा आर्थिक सहायता उपलब्ध गराउने र शिक्षामा केटीहरूको भर्ना र अवधारणलाई प्रवर्द्धन गर्ने पहलहरू समावेश हुन सक्छन् ।. स्वास्थ्य सेवा र प्रजनन अधिकारः प्रजनन स्वास्थ्य सेवा, मातृ स्वास्थ्य सेवा, र परिवार नियोजन लगायत सस्तो र व्यापक स्वास्थ्य सेवाहरूमा महिलाहरूको पहुँच हुनुपर्छ । नगरपालिकाले पनि प्रजनन अधिकार सम्बन्धी चेतना र शिक्षाको प्रवद्र्धन गरी आवश्यक सुविधा र स्रोत उपलब्ध गराउनुपर्छ ।

यसैगरि आर्थिक अवसरहरूः नगरपालिकाले उद्यमशीलता प्रवर्द्धन, व्यावसायिक तालिम र सीप विकास कार्यक्रमहरू उपलब्ध गराउने, ऋण र बजारमा पहुँच सहज बनाउनेलगायत विभिन्न माध्यमबाट महिलाको आर्थिक सशक्तिकरणलाई सहयोग गर्नुपर्छ । यसले महिलाहरूलाई आर्थिक स्वतन्त्रता प्राप्त गर्न र आफ्नो जीविकोपार्जनमा सुधार गर्न मद्दत गर्न सक्छ । सुरक्षित सार्वजनिक स्थानहरूः नगरपालिकाले महिलाहरूको लागि सुरक्षित र समावेशी सार्वजनिक स्थानहरू सिर्जना गर्न ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्छ । यसमा राम्रोसँग उज्यालो भएका सडकहरू, महिलाहरूका लागि सुरक्षित र पहुँचयोग्य सार्वजनिक यातायात, र महिलाहरूले सहज र सुरक्षित महसुस गर्ने पार्क वा मनोरञ्जन क्षेत्रहरू समावेश गर्न सक्छन् ।

यस्तै लैङ्गिक–पृथक तथ्याङ्क सङ्कलनः नगरपालिकाले स्थानीय सन्दर्भमा महिलाहरूले सामना गर्ने विशेष आवश्यकताहरू र चुनौतिहरू बुझ्नको लागि लैङ्गिक–पृथक तथ्याँक सङ्कलन र विश्लेषण गर्नुपर्छ । यस तथ्याङ्कले प्रमाणमा आधारित नीति र कार्यक्रमहरूलाई सूचित गर्न सक्छ जसले लैंगिक असमानताहरूलाई प्रभावकारी रूपमा सम्बोधन गर्दछ । महिला अधिकार जागरूकता र वकालतः नगरपालिकाले सक्रिय रूपमा महिला अधिकारको चेतना प्रवर्द्धन र लैङ्गिक समानताको वकालत गर्नुपछ । यसले महिला अधिकारको बारेमा चेतना जगाउन र महिलाहरूलाई आफ्नो अधिकार दाबी गर्न र प्रयोग गर्न सशक्त बनाउन अभियान, कार्यशाला र तालिम कार्यक्रमहरू आयोजना गर्न सक्छ । नेपालका नगरपालिकाहरूले आ–आफ्नो समुदायमा महिलाहरूले सामना गर्ने विशेष आवश्यकता र चुनौतिहरू अनुरूप आफ्ना प्रयासहरूलाई अनुकूल बनाउनु महत्त्वपूर्ण छ । यी सूचकहरूले नेपालको परिप्रेक्ष्यमा महिलामैत्री नगरपालिका निर्माणको सुरुवात बिन्दुको रूपमा काम गर्न सक्छन् ।