खोज

बुटवल, १ माघ । कस्तुरीले आफनो नाभीमा रहेको बिणाको बारेमा चाल पाउदैन । मिठो बास्ना खोज्दै जंगलमा भौतारिने गर्दछ । रुपन्देहीबासी पनि आफनो वरपरका धेरै धार्मिक पर्यटकिय स्थलको पहिचान, संरक्षण र प्रचारप्रसारमा पछि गरेका छौ । यहाको धार्मिक महत्वलाई बुझेर भारतका विभिन्न शहरबाट धार्मिक पर्यटकहरु भित्रने बुटवल उपमहानगरपालिका वडा नं ३ र पाल्पा क्षेत्रमा पर्ने सह्रसधाराको बारेमा स्थानियहरु नै अनविज्ञ छन । सह्रसधारा पथ निवासी ८० वर्षिय केशव पौडेल (चश्मे हल्दार) सह्रसधारा मेलाको साक्षी हुन । उनी युवा अवस्था हुदा मेलामा साथीभाईसंग रमाईलो गर्थे । धार्मिक पर्यटकको भिड लाग्ने सह्रसधारामा उनी सहयोगीका रुपमा खटिने गर्दथे । ‘कुनै समय धार्मिक स्थल सह्रसधारामा ठूलो मेला लाग्ने गर्दथ्यो ।’—उनले भने । बर्षेनी माघे संङक्रान्तिको दिन स्नान र पुजा पाठ गर्ने आन्तरिक र बाह्य पर्यटक र ब्यापारीहरुको भिड लाग्ने गर्दथ्र्यो । कतिपय मेला भर्न तराईबाट आउने भिड लाग्ने गर्दथ्यो । पसलेहरुलाई ब्यवस्थित गर्ने, धार्मिक पर्यटकहरुलाई सहज दर्शनको ब्यवस्थापनको काममा पौडेल साथिहरुसंग खटिन्थे । ‘बाटैभरि पुजा सामग्री, मिठाई, मालाका परिकारहरु राखिन्थ्यो ।’–उनले भने । पत्रे चट्टानमा पर्ने यो झरना भासिदै गएको छ । नया पुस्तालाई यो विषयमा खासै ज्ञान छैन ।

पछिल्लोसमय माघे संघ्रान्ती मेलालाई जगाउन स्थानियहरु लागेका छन । सह्रसधारा शिवालय मन्दिर समितिका अध्यक्ष राजकुमार पाण्डेले ससाना सहयोग जुटाएर पुर्वाधार विकास र पुजालाई निरन्तरता दिदै आएको बताए । सो स्थानमा स्थानिय समाजसेवीको अगुवाईमा १० वर्ष अघि मन्दिर निर्माण भएको छ । विशेष गरि माघे संङक्रान्ति र शिवरात्रीमा यहा पुजाआजा गरिदै आएको छ । पुजाआजाबाट उठेको रकमबाट संरक्षणको काम हुँदै आएको छ । सरकारबाट ब्यवस्थापनको पाटोमा काम सुस्त हुदा ओझेलमा परेको उनले दुखेसो गरे । ‘बर्सेनि स्नान गर्न आउने पर्यटकहरुलाई भने सास्ती छ ।’—उनले भने । प्रत्येक वर्ष अस्थाई पुल निर्माण गर्ने काम स्थानिय युवाहरुले गर्दै आएको छ । यो काममा न्युनतम २२–२५ हजार रुपैया खर्च हुन्छ । मन्दिर समिति र युवाहरुको श्रमदान गरेर काठबाट अस्थाई पुल बनाउने काम गर्दै आएको उनले बताए । मन्दिर ब्यवस्थापन समितिबाट दर्शनार्थीहरुलाई तातो चिया, तरुल, प्रसाद बितरण गरिदै आएको छ ।

बुटवल उपमहानगरपालिका वडा नं ३ का वडाअध्यक्ष विष्णु ढकालले सह्रसधाराको ऐतिहासिक, धार्मिक महत्व रहेको बताए । पाल्पा र रुपन्देही जिल्लाको समन्वयमा दीर्घकालिन योजनासहित डिपिआर बनाएर यो क्षेत्रको विकास गर्न जरुरी रहेको उनले बताए । प्रचार बिना नै यहा पर्यटकहरु आउने भन्दै यहा लाग्ने मेलालाई संरक्षण गर्दै जगाउने तर्फ लाग्नुपर्ने उनले बताए ।

सह्रसधाराको धार्मिक महत्व छ । किवदन्ती अनुसार यस भुमिमा सिद्धयोगीहरुको बास भएको स्थलको रुपमा परिचित छ । तिनाउ नदी पारी एकान्त, शान्त मनोरम वातावरणमा योगीहरु ध्यानमा बस्ने गरेका थिए । यहाँ एउटा गुफा छ । झरनाको तल्लो स्थानमा रहेको गुफासंगै तातो पानीको मुहार पनि छ । जहाँबाट गर्मीमा चिसो र जाडोमा तातो पानी आउने गर्छ । आज नुहाउदा पुण्य प्राप्त हुने जनविश्वास रहेको छ । बुढापाकाहरु यहाँ सत भएको मान्छन । माघे सक्रन्ती अर्थात माघ महिनाको प्रथम दिन सूर्य धनु राशीबाट मकर राशीमा प्रवेश गर्दछन् । आजवाट सूर्यको दिशा उत्तरायणतर्फ लाग्दैछ, उत्तर उन्मुख यो सूर्यको दिशा अझ न्यानो असर गर्ने र आजवाट हिँउद घट्दै जाने र बसन्तका साथै ग्रिष्म वढ्दै जाने मान्यता छ ।