खोज

आज नेपाली साहित्याकाशका चम्किला तारा मोतीराम भट्टको ११७ औं जयन्ती । आजको दिन नेपालका साहित्यकार तथा सर्जकहरूले मोतीराम भट्टले नेपाली साहित्यको क्षेत्रमा पु¥याएको योगदानको स्मरण गर्दै मोती जयन्ती मनाउँदै छन् । वि.सं. १९२३ साल भदौ २५ गते भोसीको टोल काठमाण्डौंमा जन्मनु भएका मोतीराम भट्टको मृत्यु १९५३ साल भदौंको कृष्ण औंसीका दिनमा भएको थियो । अत्यन्त कलिलो उमेरमै यो संसारबाट बिदा भएका मोतीरामले ३० बर्षको उमेरमै नेपाली साहित्याकाशलाई अमूल्य सम्पत्ति छोडेर जानुभयो । मोतीराम पूरा उमेर बाँच्न पाएको भए निश्चितरूपमा नेपालको साहित्य क्षेत्र अझै सम्मृद्ध बन्ने कुरामा दुईमत छैन ।

मोतीराम नेपाल कविताको माध्यमिक कालको पूर्वाद्र्धका सशक्त प्रतिभाशाली कविको पहिचान बनाउन सफल हुनुभयो । मोतीरामकै सबल नेतृत्वमा नेपाली कवितामा युगान्तकारी परिवर्तन आउनुका साथै श्रृंगारिक धाराको विकास भएको मानिन्छ । मोतीरामले भारतको बनारसमा अध्ययन गर्दैगर्दा खोलेको समस्यापूर्ती मण्डलीलाई मोती मण्डली भनिन्छ । वि.सं. १९४५ मा काठमाण्डौंमा आएपछि पुनः मण्डली निर्माण गरेर कविता लेखनतीर प्रवृत्त भएको पाईन्छ । मोतीरामको केवल कविमात्र होइन, उनी पत्रकार, समालोचक, नाटककार, लेखक आदि क्षेत्रमा उत्तिकै कलम निखार थियो । तत्कालीन शासकहरूको मनोभावनाकूल मनोरञ्जनात्मक श्रृंगारिक कविताको सिर्जनामा निपूर्ण मोतीरामले श्रृंगारिक धाराको नेतृत्व गरे । मोतीराको कवितामा फुटकर कवितादेखि खण्डकाब्यसम्म सिर्जना गरेका छन् । श्रृंगारिक भाव, देशप्रेम र राष्ट्रिय महिमा गायन गर्ने कविका रूपमा उत्तिकै महत्व छ । त्यसका अतिरिक्त मोतीरामले प्रकृति, नारी सौन्दर्य, भाषा साहित्य र इश्वर आदीलाई समानरूपमा काब्यमा प्रयोग गरेका छन् । साहित्य, संगीत र कलाका पारखी मोतीराम भट्टका काव्यमा ब्यङ्ग्य विनोद, राष्ट्रप्रेम, समाजसुधार एवं इश्वरिय भक्तिभावका अनेक तत्व सबलरूपमा प्रकट भएको छ ।

मोतीराम भट्टका कवितामा लयात्मकता र संगीतात्मकताको राम्रो संयोजन भएको पाईन्छ । संगीत र गायन कलाका पारखी मोतीरामका कविता लोकछन्द र लोकलयलाई शास्त्रीय छन्दका ढाँचामा समायोजन गरि कवितालाई लयात्मक र संगीतात्मक प्रधान छन् । त्यसैगरी भावनाकूल उपमा, रूपक आदि अलङ्कारको प्रयोग गरि कवितालाई गति प्रदान गर्ने कवि मोतीरामले आफ्नो कवितामा अन्त्यानुप्राशको सफल प्रयोग गरिएको पाईन्छ । हिन्दी, अंग्रेजी, फारसी, उर्दू आदि क्वाँटी भाषाको प्रयोक्ता मोतीरामले तत्सम, तद्भव र सरल, सरस नेपाली झर्रा शब्दको संयोजन गरि कविता सिर्जना गरेका छन् । नेपाली साहित्यका युग प्रवर्तक मोतीराम भट्टको योगदान नेपाली साहित्य क्षेत्रले कहिल्यै बिर्सन सक्दैन् ।

मोतीरामले नेपाली साहित्य क्षेत्रलाई श्रृंगारिकता, भाषाप्रेम, प्रकृतिप्रतिको अनुराग, नारी प्रेम, धार्मिक, पौराणिक, औपदेशिक प्रवृत्तिको प्रस्तुतीकरण गरे कहिल्यै तिरेर नसकिने गुन लगाउनु भएको छ । मोतीरामका कवितामा पाईने संस्कृति काब्यतत्व, रस, अलङ्कार र छन्दको कुशल प्रस्तुत आजका साहित्य सर्जकका लागि प्रेरणाका श्रोत हुन । त्यसैगरी रीतिकालीन गजल परम्परालाई राम्रो संयोजन गर्न सक्ने, तत्सम, तत्भव र झर्रा नेपाली शब्दको प्रयोग तथा मिश्रित भाषा र शैलीको कुशल प्रयोगले नेपाली साहित्यकास समुन्नत भएको छ । मोतीरामको जन्मजयन्ती मनाउँदै गर्दा उनको स्मरणमात्र होइन, उनले नेपाली साहित्याकाशलाई छोडेर गएका कृतिको महिमा र प्रचार प्रसार पनि गर्न सके मोतीरामप्रतिको वास्तविक सम्मान हुनेछ ।