खोज

नेपालको ताजमहलको उपमाले प्रसिद्ध ऐतिहासिक रानीमहलको संरक्षणमा अहिलेसम्म बेवास्ता हुँदै आएको छ । रानीमहल दरबार क्षेत्रको संरक्षणमा भएको ढिलासुस्ती र बेवास्ताले ऐतिहासिक रानीमहल दरवार क्षेत्र जीर्ण बन्दै गएको अवस्थामा पछिल्लोसमय तानसेन नगरपालिकाले संरक्षणको प्रयास अघि बढाएको छ । यो खुसीको कुरा त हुँदै हो– त्यसमाथि रानीमहल नेपालको प्रमुख पर्यटकीय गन्तब्य वन्न सक्ने संभावना छ । तर, रानीमहल दरवारमात्र होइन त्यस वरिपरीको क्षेत्रको संरक्षणमा ध्यान दिनु जरुरी छ । रानीमहल दरवार आजभन्दा १२९ बर्षअघि वि.सं. १९५० मा शिलान्यास भई १९५४ सालमा जनरल खड्ग शमशेरले आफ्नी रानी तेजकुमारीको सम्झनामा कालीगण्डकी नदीको किनारमा आकर्षक चारतले दरवार बनाउन लगाएका थिए । त्यो अन्ततः प्रेमको प्रतिकको रुपमा नेपालमै प्रसिद्ध हुँदै आएको छ । यति महत्वपूर्ण ऐतिहासिक क्षेत्रको संरक्षण र प्रवद्र्धन गर्न सक्ने हो भने रानीमहल भारतको ताजमहल बन्ने निश्चित छ । जसरी भारतको ताजमहल भ्रमण गर्न विश्वकै पर्यटक भारतको ताजमहल पुग्ने गर्छन, त्यसबाट भारतको पर्यटन प्रवद्र्धनमै ठूलो सहयोग पुगेको छ । त्यसरी नै नेपालको रानीमहलको संरक्षण गरेर यसको प्रचार प्रसार गर्ने हो भने यो ताजमहल जत्तिकै लोकप्रिय, प्रसिद्ध र अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटकको गन्तब्य बन्न सक्ने कुरामा दुईमत छैन । अहिलेसम्म यो ऐतिहासिक क्षेत्रको संरक्षणमा गरिएको ढिलासुस्तीका कारण रानीमहलको कतिपय ऐतिहासिक वस्तुहरु लोप भएको आशंका गरिएको छ । त्यो ऐतिहासिक अहिलेसम्म खण्डहरमै परिणत भएको थियो । वास्तवमा भन्ने हो भने नेपालले यो क्षेत्रको महत्व बुझ्नै सकेन् ।

राजाले आफ्नी रानीको सम्झनामा आजभन्दा करिव एकसय ३० बर्षअघि रानीमहल बनाउन लगाउनु र कालीगण्डकीको किनारमा यति धेरै लगानी गर्नु चानचुने कुरा थिएन । त्यसका लागि कति कालीगढको श्रम परेको छ, कति लगानी भएको छ, त्यहाँ भित्रको ऐतिहासिक वस्तुको जोरजामको कुरा छ । त्यो पनि कसरी संभव भएको होला ? यातायातको साधन नभएको बेला पनि यति महत्वपूर्ण संरचना वन्न वास्तवमा देशको लागि ठूलो कुरा हो । तर, नेपाल सरकारले यसको महत्व बुझ्न सकेन । रानीमहल अव नेपालको सम्पत्ति हो । यसको संरक्षणमा ढिलाई नगरौं । यो महत्वपूर्ण सम्पदा संभावित प्राकृतिक विपत्तिको उच्च जोखिममा रहेको छ । रानीमहलको केही माथिबाट कालिगण्डकी कोरिडोर सडक निर्माणाधीन छ । सोही सडक निर्माणका क्रममा जथाभावी डोजर प्रयोगले वर्षायाममा ठाउँठाउँमा पहिरो झर्दा रानीमहल दरबार आसपासका भौतिक संरचनामा क्षति पु¥याएको छ । तसर्थ अव माथिबाट पहिरो र तलबाट नदीको बेगले रानीमहल जोखिममा रहेकोले ढिलो नगरि संरक्षणमा जुट्नु जरुरी छ । नेपाल सरकार, प्रदेश र स्थानीय तानसेन नगरपालिकाले रानीमहलको संरक्षण, विकास र प्रचार प्रसारमा ध्यान दिने हो भने बर्षेनी लाखौं पर्यटक भित्राउन सकिन्छ । त्यसबाट देशको विकासमा टेवा पुग्नेछ । अव ढिलो नगरी रानीमहल दरबार क्षेत्र संरक्षणका लागि सम्वन्धित निकायको ध्यान जाओस् । त्यहाँ पुग्ने आन्तरिक पर्यटकले समेत रानीमहल जोखिममा रहेकाले यसको दीगो संरक्षणमा तीनवटै तहका सरकारको ध्यान जानुपर्ने बताएका छन । तसर्थ अब रानीमहललाई जोगाएर ब्राण्डिङ गर्ने कुरामा सवैको ध्यान पुग्नु जरुरी छ । खासगरि स्थानीय सरकारको हिसावले तानसेन नगरपालिकाले पछिल्लोसमय जुन प्रयास गरेको छ त्यो सराहनीय छ । तर, अव त्यतिले मात्रै पुग्दैन् । रानीमहलको बृहद् गुरुयोजना वनाएर दिर्घकालीन संरक्षणको पहल होस् । बर्तमान पुस्तामात्र होइन रानीमहल संरक्षण गर्न सकियो भने भावी पुस्ताका लागि यो महत्वपूर्ण सम्पदा हुनेछ ।