खोज

आज विश्व मौसम दिवस । विश्वमा जस्तै नेपालमा पनि यो दिवस बर्षौदेखि मौसममा आएको परिवर्तनले पारेको असर र प्रभावका बिषयमा गहन चिन्तन गर्दै मनाईदै आईएको छ । निश्चितरूपमा पृथ्वी अहिले सहज र स्वाभाविक अवस्थामा छैन् । मौसममा आएको परिवर्तनको असर नेपालले पनि भोग्नु परिरहेको छ । विकासले विनास निम्त्याउने विज्ञानको सिद्धान्त नै हो । यसर्थ विश्वमा जति पनि बैज्ञानिक परिवर्तन भएका छन, त्यसको सिधा असर नेपालमा परिरहेको छ । पछिल्लोसमय नेपालले राम्रैसंग मौसम अर्थात प्राकृतिक चुनौतिको सामना गर्दै आएको छ । मौसममा आएको परिवर्तन जस्तै अति बृष्टि, अनाबृष्टि, बेमौसमी बर्षा, कहिले झरी, भारी बर्षा, हिउँ, सुनामी, हिमनदी बिष्फोट आदि पछिल्लो समयका मौसम परिवर्तनले ल्याएको असर हो । नेपालमा बर्षौदेखि मनाईने यो दिवसमा मौसम परिवर्तनको बिषयमा सामान्य सचेतनामूलक कार्यक्रम गरिएपनि मौसमलाई पुरानै अवस्थामा फर्काउने अर्थात मौसम परिवर्तनको असर र क्षति कसरी कम गर्ने भन्ने बिषयमा गहन बैज्ञानिक अध्ययन र अनुसन्धान भैरहेको छैन । विश्वका ठूला मुलुकका बैज्ञानिकले आफ्नो देशको पारिस्थितिक प्रणाली अनुसारको खोज र अनुसन्धानलाई नेपालले मानिदिनुपर्ने र पत्याउनु पर्ने अवस्था छ । नेपालले अव आफै आफ्नो देशको वातावरणीय प्रभावका कारण मौसममा आएको परिवर्तनका बिषयमा खोज अनुसन्धान गर्नु जरुरी छ । सोही अनुसारको रणनीति तय गर्नु अवको आवश्यकता बन्नुपर्दछ । हरेक बर्ष मौसममा आएको परिवर्तनले कतै अतिबृष्टि, अनाबृष्टि, खण्डबृष्टि आदि प्रकोप बढिरहेको छ । उदाहरणकै रूपमा केही बर्ष अघिसम्म नेपालमा हरेक बर्ष हिउँदमा झरी पथ्र्यो । पछिल्लोसमय धेरै बर्ष भयो हिउँदमा झरीको त टाढाको कुरा, सामान्य पानी समेत पर्न छोडेको छ । हावाहुरी चल्ने, चट्याङ पर्ने लगायतका मौसमजन्य परिवर्तन प्रि मनसुनको कारण हो । यी सवै उदाहरणले के संकेत गर्दछ भने अव जलवायु परिवर्तन र यसवाट पर्ने असरका विषयमा ढिलो नगरि सचेत हुने बेला भएको छ । खासगरी जलवायु परिवर्तनको मुख्य कारण बढ्दो कार्बनको उत्सर्जन हो । कार्बन उत्सर्जन गर्ने राष्ट्रहरूलाई वायु प्रदुषण कम गर्न अव विश्व समुदायले नै आह्वान गर्नु र त्यही किसिमको योजना तयार गर्नु जरुरी छ । खासगरी हिमाली देशहरू जलवायु परिवर्तनविरुद्ध एकजुट नहुने हो भने यसको असर रोक्न सकिन्न ।

नेपालमा साना ठूला गरेर छ हजार नदी छन् । जलस्रोतको धनी देशको रूपमा नेपालको नाम विश्वमै अगाडि आउँछ तर अव पानीको अभावले मानव जीवनलाई प्रभावित गर्दैछ । पानीको अभावमा बसाई सराई समेत बढ्दै गएको छ । हाम्रा पहाडको दैनिक जनजीवन पानीकै अभावका कारण तराईतर्फ सर्ने क्रममा छ । बसाईसराईको एक प्रमुख कारण पनि पानी हो भन्ने मानिएको छ । अव पानी जोगाउने, संरक्षण गर्ने र पानीका मुहानलाई बचाउनेतर्फ लागिएन भने अर्को पुस्ताले पानीको चुनौति सामना गर्नुपर्नेछ । तर, मौसममा आएको परिवर्तनका कारण पानी पर्नेक्रम धेरै कम भएको छ । यसले ठूलो असर पु¥याउने निश्चित छ । जलवायु परिवर्तनको असर यो वर्ष प्रत्यक्ष अनुभव गरिएको वातावरणवीदहरूले उल्लेख गरेका छन । तराईको भू– सतहबाट पानी सुक्दै गएको छ । जेठको एक महिनामात्रै तराईमा पानीको समस्या देखिएपनि पछिल्लोसमय फागुनदेखि नै पानीको अभाव हुन थालेको छ । यो पनि मौसममा आएको ठूलो परिवर्तनको असर हो । अतः जलवायु परिवर्तनले जनताको जीवनमा पारेका प्रभाववारे राज्यले छुट्टै अनुसन्धान थाल्नु जरुरी छ । जलवायु परिवर्तनको चुनौतीलाई सामना गर्न विकासशील मुलुकहरू गंभीर वन्नु जरुरी छ । त्यसका लागि फेरीपनि मौसममा आएको परिवर्तन पुरानै अवस्थामा फर्काउन जरुरी छ । विश्व मौसम दिवसको अवसरमा नेपालले आफ्नो वातावरणीय चुनौति सामना गर्ने संयन्त्र निर्माण गर्नेतर्फ ध्यान दिनु अत्यावश्यक छ ।