खोज

विश्व ओजोन तह दिवस आज आईतवार विश्वभरी विभिन्न कार्यक्रम गरि मनाईदैछ । ओजोन तह दिवस मनाउँदै गर्दा विश्वमै बढ्दो तापमान मूख्य चुनौतिका रूपमा देखिएको छ । प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले समेत विश्व तापमान चुनौतिको रूपमा देखापरेको भन्दै ओजोन तह दिवसको अवसरमा तापमान बृद्धि नियन्त्रणमा प्राथमिकता दिनुपर्ने बताउनु भएको छ । निश्चितरूपमा यो दिवसलाई औपचारिकमात्रै बनाउने कि परिणाममुखी बनाउने भन्ने विषय महत्वपूर्ण हो । दिवसलाई परिणामुखी बनाउने हो भने विश्वका शक्तिशाली राष्ट्रहरूले ओजोन तहलाई नियन्त्रणमै राख्नेतर्फ पहल गर्नु जरुरी छ । सन् १९८७ सेप्टेम्बर १६ मा विश्वका २४ वटा राष्ट्रले ओजोन विनासका हानिकारक तत्वहरूको उत्पादनमा कमी ल्याउने मोन्ट्रेयल सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेको दिनको स्मरण गर्दै यो दिवस मनाइने गरिन्छ । यो दिवस सन् १९९५ देखि मनाउन थालिएको हो । ओजोन तह दिवस मनाउन थालिएको २८ बर्ष भयो तर यसवीचमा ओजोन तह संरक्षणको सवालमा खासै महत्वपूर्ण काम भएको छैन । ओजोन तहको विनास गर्ने हानिकारक तत्वहरूमा क्लोरोफ्लोरोकार्व, कार्बनडाइ अक्साइडलगायत अन्य विभिन्न ९४ वटा रसायन पर्छन् । तर तीनको प्रयोगमा कमी ल्याउनुको साटो झनै बृद्धि भएको पाइएको छ । ओजोन तहको विनासकै कारण जलवायु परिवर्तनको नकारात्मक असरसँगै बर्सेनी तापक्रम वृद्धि भइरहेको छ । पृथ्वीको वातावरणीय तहमाथि करिब १५ देखि ३० किमिमाथि रहेको ओजोन एउटा रक्षात्मक कवज हो । यसले सूर्यका हानिकारक किरण पृथ्वीमा प्रत्यक्ष प्रवेश गर्न रोक लगाउँछ । मानवका अप्राकृतिक क्रियाकलाप तथा वन, वातावरणीय विनाश, जल, वायु तथा विविध प्रदुषण, अव्यवस्थित सहरीकरण तथा औद्योगिकीकरण, रासायनिक पदार्थको बढ्दो प्रयोगले ओजोन तहमा प्वाल परेको छ । यसले पृथ्वीको तापक्रम वृद्धि र जलवायु परिवर्तनमा टेवा पु¥याइरहेको छ । तर विश्वका कुनैपनि देशले तापमानमा कमी ल्याउने कुनैपनि प्रकारको गतिविधि सञ्चालन गर्न सकिरहेका छैनन ।

पृथ्वीमा २० प्रतिशतले ओजोन तह विनाश भएको पाइएको छ । तर, अन्टार्कटिकाको आकाशमा ८० प्रतिशतभन्दा बढी ओजोन तह नष्ट भएको विभिन्न अध्ययनले देखाएको छ । नेपाल सरकारले विश्वकै वातावरण जोगाउँदै तापक्रम सन्तुलन तथा ओजोन तह विनास रोक्न प्राथमिकता दिएको भन्दै नीति कार्यक्रममा यो विषयलाई समावेश गरेको छ तर ठोसरूपमा यसको प्रभावकारी परिचालन हुन सकेको छैन । यी सवै विषयले समग्रमा पृथ्वीको अस्तित्व र सुरक्षामाथि चिन्ता थपेको छ । दिवसकै पूर्व सन्ध्यामा बिश्वमै बढ्दो वातावरण प्रदूषण र जैविक विविधतामा ह्रासका कारण नेपाल उच्च जोखिममा परेको भन्दै नेपालका वातावरणबीदहरूले ठूलो चिन्ता थपेको बताएका छन् । नेपाल विश्वव्यापी जलवायु परिवर्तनको कारण उच्च जोखिममा रहेको छ । ओजोन तह विनासको कारण जलवायु परिवर्तनमा समस्या आएको छ । बढ्दो वातावरण प्रदूषण र जैविक विविधतामा ह्रास हुनु अर्को ठुलो चिन्ताको विषय बनेको छ । नेपाल सरकारले यिनै चुनौतीहरूलाई ध्यानमा राखी जलवायु परिवर्तन तथा वातावरण संरक्षणलाई उच्च प्राथमिकता दिनु जरुरी छ ।

आगामी दिनमा जलवायु परिवर्तन न्यूनीकरण र अनुकूलनमा सरकार, निजी क्षेत्र, नागरिक समाज र स्थानीय सरोकारवालाहरूले मिलेर काम गर्नुको बिकल्प छैन । खासगरी विश्व तापमान वृद्धिलाई सीमित गर्न विश्वका धनी र विकसित राष्ट्रहरूले ध्यान दिएनन भने विश्व अव खतराको सूचीमा पर्ने निश्चित छ । खासगरी गरिब, महिला र विपन्न वर्गमा जलवायु परिवर्तनले परिरहेका असरलाई सम्बोधन गर्न थप सहयोगको प्रतिबद्धता र जलवायु न्यायको प्रश्नलाई सम्बोधन गर्नु आवश्यक छ । पर्वतीय राष्ट्रहरूको समस्याको पहिचान र सम्बोधनमा विश्वको ध्यानाकर्षण गर्न ठोस पहल समेत आवश्यक रहेको छ । नेपालले उस्तै समस्या भएका पर्वतीय मुलुकहरूको समस्याहरूलाई रणनीतिक रूपमा उठान गरी पर्वतीय मुलुकहरूसँग सहकार्यको रणनीति बनाउन पनि आवश्यक छ । अनिमात्र विश्व ओजोन तह दिवस मनाउनुको सार्थकता हुनेछ ।