खोज

वन्यजन्तुको संरक्षणमा सुरक्षित लगानी र प्रतिवद्धता’ भन्ने नाराका साथ आज विश्व वन्यजन्तु दिवस मनाइँदैछ । विश्वभरी मार्च ३ मा मनाईने यो दिवस नेपालमा भने अहिलेसम्म औपचारिकताकै लागि मनाउने गरिएको छ । वन्यजन्तुको सही व्यवस्थापन हुन नसक्दा आज वन्यजन्तु र मानववीच ठूलो द्वन्द्व छ । वन्यजन्तु प्रभावित जनताहरूका माझमा यो दिवस लैजान सकियो भने भोलीका दिनमा वन्यजन्तुबाट हुने मानवीय क्षति कम गर्दै वन्यजन्तु संरक्षणमा सरोकारवालाको चासो अझै गहन हुने अपेक्षा गर्न सकिन्छ । यद्यपि दिवसको अवसरमा अहिलेसम्म हुँदै आएका संरक्षणका कार्यक्रमले वन्यजन्तुको विनास होइन संरक्षण गर्नुपर्दछ भन्ने सन्देश धेरथोर रूपमा दिदै आएको छ । दिवसले प्रदान गरेको यो एउटा महŒवपूर्ण उपलब्धि हो । निश्चितरूपमा वन्यजन्तुको संरक्षण अहिलेको विश्व परिवेशमा त्यति सहज छैन् । वन्यजन्तुको बढ्दो चोरी शिकार तथा वन जंगलको विनासका कारण वन्यजन्तु लोप हुँदै र नासिने खतरा पनि बढिरहेको छ । अहिलेपनि नेपालका विभिन्न वन जंगलमा जंगली जनावरको चोरी शिकारी र तस्करी हुने गरेको छ । बढ्दो चोरी शिकारी र तस्करीले वातावरणीय चुनौति सिर्जना गरेको वातावरण विज्ञहरूको दावी छ । पछिल्लो तथ्याँक अनुसार अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारकै कारण लगभग पाँच हजार प्रजातिका जनावर र करिव २९ हजार प्रजातिका बोट बिरुवाहरू लोप हुने अवस्थामा छन् । तीनको अन्तरदेशीय अवैध कारोवार हुँदै आएको छ । विश्व वन्यजन्तु दिवस मनाउँदै गर्दा लोप हुने अवस्थामा पुगेका वन जंगलका प्रजाति र तिनमा आश्रित वन्यजन्तुको संरक्षणमा सवै एकताबद्ध हुनु आवश्यक छ । त्यसो त पर्यावरणको क्षेत्रमा वन्यजन्तुले पु¥याउने सकारात्मक भूमिका अतुलनीय र महत्वपूर्ण रहेको कुरामा कुनै विवाद छैन् । उनीहरूको सुरक्षा गर्नु आजको आवश्यकता हो । बाँच्न पाउने उनीहरूको अधिकार पनि छ । चिन्ता के हो भने पछिल्लोसमय वन्यजन्तुको चोरी शिकारीसंगै संरक्षणमा पहल नहुँदा लोप हुने श्रृंखला बढिरहेको छ । विश्व वन्यजन्तु कोषका अनुसार अहिले अन्तर्राष्ट्रिय वन्यजन्तुको अबैध व्यापारकै कारण प्रकृतिका लागि अत्यावश्यक जीवजन्तु र जनावर खतराको सूचीमा पर्ने क्रम बढेको छ । खासगरी वातावरण र अधिकारको क्षेत्रमा काम गर्ने संस्थाहरूले यो बिषयमा नजरअन्दाज गरेको अवस्थामा विश्वबाटै चराचर लोप हुने क्रम अझै बढ्ने कुरा निश्चित छ ।
विश्व वन्यजन्तु दिवस मनाईरहँदा वन र निकुञ्ज क्षेत्र नजिकका जनता वन्यजन्तुकै कारण ठूलो मारमा परेका छन् । स्थानीयले ठूलो मानवीय क्षतिको सामना गर्नुपरेको छ । निकुञ्ज क्षेत्रबाट आएका गैडा, हात्ती, बाघ लगायतका जंगली जनावरले स्थानीयको अन्नबालीमा हानी नोक्सानी मात्रै होइन,ठूलो मानवीय क्षति समेत गर्दै आएको अवस्थामा वन्यजन्तु व्यवस्थापनको विषयमा अवको दिनमा सोच्नैपर्ने देखिएको छ । वन र निकुञ्ज क्षेत्रका वासिन्दाको जीवनको आधार घाँस दाउरा हो । तर, घाँस दाउरा गर्न जाँदा मानवीय क्षति धेरै बढेको छ । यो चिन्ताको कुरा हो । यो गंभीर विषयमा समयमै सोचिएन भने यसले ठूलो मानवीय विपत्ती निम्त्याउने खतरा संरक्षणकर्मीहरूले औंल्याएकोले यो बिषयमा सरकारको ध्यान जाओस् ।
पछिल्लोसमय धेरै कारण वन्यजन्तुको संरक्षणमा चुनौति थपिँदै गएको छ । वन जंगल अतिक्रमण बढ्दै गएको छ । जंगलका मूल सुक्दै गएका छन् । गर्मीयाममा वन डढेलोका कारण जंगलमा आश्रित वन्यजन्तुको ठूलो क्षति भैरहेको छ । त्यहाँ रहेका असंख्य जीवजन्तु विनास हुँदै गएका छन् । अहिले भएको त्यही हो । तराईका वनमा पाईने हरिण, बाह्रसिंगे, जंगली खरायो, निलगाई, बँदेल, चरीबाघ, वन बिरालो, बाँदर, स्याल, फ्याउरो, मयुर, वन कुखुरा, लुईंचे, तित्रा, सुगा जस्ता पशुपन्छीहरू यस्तै वन डढेलोको शिकार हुँदै आएका छन । हरेक बर्ष यही क्रम बढिरहेको छ । यो रोक्ने कसरी भन्ने चुनौति छ । तसर्थ अवको दिनमा वन्यजन्तुको उचित संरक्षण र व्यवस्थापनतर्फ ध्यान दिन सकियो भनेमात्र वन्यजन्तु दिवस मनाउनुको सार्थकता हुनेछ ।