खोज

काठमाडौँ ।

इरानका सर्वोच्च नेता आयतोल्लाह अली खामेनीले आफ्ना दोस्रो छोरा मोज्ताबा खामेनीलाई आफ्नो उत्तराधिकारी बनाएको रोपोर्ट बाहिर आएको छ । सर्वोच्च नेता खामेनीले बिमारीका कारण यस्तो निर्णय लिएको रिपोर्टमा दाबि गरिएको छ ।

यद्यपि यसको आधिकारिक पुष्टि भने भइसकेको छैन । रिपोर्टका अनुसार इरानको एक्सपर्ट एसेम्बलीले सेप्टेम्बर २६ मा नै नयाँ सर्वोच्च नेता चयन गरेको बताइएको छ । खामेनी आफैंले सभाका ६० सदस्यलाई बोलाएर उत्तराधिकारीको बारेमा गोप्य रूपमा निर्णय गर्न भनेका थिए । सभाले मुज्तबाको नाम सर्वसम्मतिले पारित गरेको थियो । आफ्नो बुबा जस्तै, मोज्ताबा इस्लामिक मामिलामा जानकार छन् । उनी पहिलो पटक सन् २००९ मा विश्वको ध्यानमा आएका थिए । त्यति बेला राष्ट्रपतिको चुनावमा कट्टरपन्थी नेता महमूद अहमदिनेजादले सुधारवादी नेता मीर हुसेन मौसावीलाई पराजित गरेपछि भएको विरोध प्रदर्शनलाई कठोरताका साथ दमन गर्न उनको भूमिका रहेको थियो, जसमा कैयौं आम जनताको मृत्यु भएको थियो ।

सो प्रदर्शनलाई ‘इरानी हरित आन्दोलन’ नाम दिइएको थियो । यो दुई वर्षसम्म चल्यो, तर इरानी सरकारले बल प्रयोग गरेर यसलाई दबायो । यसका पछाडि मोज्ताबा खामेनीको दिमाग रहेको बताइएको छ ।

मोज्तबालाई सर्वोच्च नेता बनाउने तयारी २ वर्षदेखि चलिरहेको बताइन्छ । मोज्तबाले सरकारमा कुनै पद नराखेपनि महत्वपूर्ण निर्णयमा उनको सहभागिता निरन्तर बढेको देखिएको थियो । रिपोर्टका अनुसार मोज्ताबा एक रहस्यमय व्यक्ति हुन्। उनी कमै मात्र सार्बजनिक रुपमा देखिने गरेका छन् । उनले आफ्नो बुबा जस्तै सार्वजनिक भाषण दिदैनन् ।

इरानको गुप्तचर तथा अन्य सरकारी निकायमा मोज्ताबाका मानिसहरू बसेको बताइन्छ । इब्राहिम राईसी इरानको राष्ट्रपति बनेपछि मोज्ताबाको कद निकै बढेको विश्वास गरिन्छ । मोज्ताबा इरानको राष्ट्रपति बन्न राइसीको उत्तराधिकारी बन्न तयार भएपनि राइसीको मृत्यु पछि यो रणनीति परिवर्तन गरिएको रिपोर्टमा दाबि गरिएको छ ।

समाचार एजेन्सी एपीको रिपोर्ट अनुसार ८५ वर्षीय अयातोल्लाह खामेनी गम्भीर बिरामी रहेका छन् । आफ्नो मृत्यु हुनुअघि खामेनीले शान्तिपूर्ण रूपमा सत्ता हस्तान्तरणका लागि आफ्ना छोरालाई सबै जिम्मेवारी सुम्पेको दाबि गरिएको छ । चाखलाग्दो कुरा के छ भने, खामेनीले आफ्नो जेठो छोरा मुस्तफालाई आफ्नो उत्तराधिकारी बनाएका छैनन्। यस निर्णयको बारेमा अझै धेरै जानकारी प्राप्त भएको छैन।

सन् १९८९ मा रुहोल्लाह खोमेनीको मृत्युपछि अयातोल्लाह अली खामेनी इरानको सर्वोच्च नेताको पदमा पुगेका थिए । इरानमा सन् १९७९ को इस्लामिक क्रान्तिमा शाह मोहम्मद रेजा पहलवीलाई अपदस्थ गर्दा खमेनीले क्रान्तिमा प्रमुख भूमिका खेलेका थिए । इस्लामिक क्रान्तिपछि सन् १९८१ मा खामेनी राष्ट्रपति बनेका थिए । उनी ८ वर्ष यस पदमा रहे । सन् १९८९ मा इरानका सर्वोच्च नेता खोमेनीको मृत्युपछि अयातोल्लाहलाई उत्तराधिकारी बनाइएको थियो ।

बीबीसी रिपोर्टका अनुसार अयातोल्लाह धार्मिक नेताको उपाधि हो । इरानको इस्लामिक कानून अनुसार सर्वोच्च नेता बन्न आयोतुल्ला हुनु आवश्यक छ । यसको मतलब एक धार्मिक नेताले मात्र सर्वोच्च नेताको पद पाउन सक्छ । तर जब खामेनी धार्मिक नेता नभएकाले उनलाई सर्वोच्च नेता बनाउन कानुन संशोधन गरिएको थियो ।

इरानमा सर्वोच्च नेताको पद राजनीतिक र धार्मिक प्रणालीमा सर्वोच्च हो । यसको अधिकार राष्ट्रपतिको भन्दा बढी छ । देशको सैन्य, न्यायिक र धार्मिक मामिलामा निर्णय लिने अधिकार सर्वोच्च नेतालाई हुन्छ। उनको निर्णयलाई कसैले चुनौती दिन सक्दैन । इरानसँग सम्बन्धित कुनै पनि महत्त्वपूर्ण मुद्दामा सर्वोच्च नेताको निर्णयलाई अन्तिम मानिन्छ।

सर्वोच्च नेता बनेपछि खामेनीले पहिलो काम इरानलाई संगठित गर्नु थियो । वास्तवमा ८ वर्षसम्म इराकसँग युद्ध लडेपछि इरानको आर्थिक र सामाजिक अवस्था निकै नोक्सान भएको थियो । खामेनीले पदभार ग्रहण गरेपछि इरानमा इस्लामिक सिद्धान्त र शरिया कानून कायम राखे ।

सर्वोच्च नेता खामेनीले हिजबुल्लाह प्रमुख हसन नसरल्लाहको मृत्युपछि अक्टोबर ४ मा भाषण दिएका थिए । यो उनको अन्तिम सार्वजनिक सम्बोधन थियो ।

इरानमा सर्वोच्च नेता कसले चुन्छ ?

सीएनएनका अनुसार इरानमा सर्वोच्च नेताको चयन विज्ञहरूको सभाले गर्छ । इरानमा सर्वोच्च नेता बन्नका लागि दुई तिहाइ मत प्राप्त गर्नुपर्ने हुन्छ । विशेषज्ञहरूको सभा ८६ धर्मगुरुहरूको समूह हो। तिनीहरूको चुनाव प्रत्येक आठ वर्षमा हुन्छ । तर, उनीहरुको छनोटमा अभिभावक परिषद्को ठूलो भूमिका हुन्छ ।

गार्जियन काउन्सिल एउटा सरकारी निकाय हो जसले संविधानका धाराहरू व्याख्या गर्छ र इरानमा चुनाव सञ्चालन गर्छ । अभिभावक परिषद्ले चाहेमा विज्ञहरूको सभाको सदस्यको सदस्यता खारेज गर्न सक्छ ।

अभिभावक परिषद् सदस्य छनोटमा सर्वोच्च नेताको ठूलो भूमिका हुन्छ । विगत ३५ वर्षदेखि यस पदमा रहेको आफ्नो कार्यकालमा खामेनीले अभिभावक परिषद्लाई आफ्ना विश्वासिलो व्यक्तिहरूले भरेका बताइएको छ ।