खोज

दाङ ।

दाङमा बर्सेनि क्षयरोगका बिरामी बढ्दै गएको देखिएको छ । नयाँ संक्रमित भेटिने र मृत्यु दर पनि उल्लेख्य रहेको स्वास्थ्य कार्यालय दाङले जनाएको छ ।

चालु आर्थिक वर्षको फागुनमसान्तसम्म दाङमा ७ सय ४७ जना नयाँ क्षयरोगका बिरामी फेला परेका छन् । जस अन्तरगत घोराहीमा सबैभन्दा धेरै २ सय ६३ जना, तुलसीपुमा २ सय २ जना, राप्तीमा ५४ जना, लमहीमा ४४ जना, बबईमा ३६ जना, गढवामा ३३ जना, शान्तिनगर र राजपुरमा समान ३१–३१ जना,बंगलाचुलीमा २९ जना र दंगीशरणमा २४ जना क्षयरोगका नयाँ बिरामी फेला परेका छन् । यही अवधिमा २० जनाको क्षयरोगकै कारण मृत्यु भएको छ । आर्थिक वर्ष २०७९–०८० मा १ हजार २ सय ९३ जना नयाँ क्षयरोगी फेला पर्दा १ हजार २ सय ३६ जना निको भएका थिए ।

उक्त वर्ष दाङमा क्षयरोगबाट १७ जनाले मृत्युवरण गरेका स्वास्थ्य कार्यालय दाङका निमित्त कार्यालय प्रमुख डम्मरबहादुर कुँवरले जानकारी दिए । क्षयरोगका बिरामी फेला पर्नेमा महिलाभन्दा पुरुषको संख्या धेरै छ । आर्थिक वर्ष २०७९–०८० मा ७ सय ७३ जना पुरुष, ५ सय २० जना महिला रहेका थिए जसमा १ सय ४१ जना बालबालिकामा क्षयरोग पुष्टि भएको थियो । यसैगरी, चालु आर्थिक वर्षको फागुन मसान्तसम्ममा ४ सय ४० जना पुरुष र ३ सय ७ जना महिलामा रहेका छन् भने यसमा ५१ जना बालबालिका रहेका छन् ।

क्षयरोगकै कारण यो आर्थिक वर्षमा २० जनाको मृत्यु भईसकेको छ । क्षयरोगका बिरामीले १० जनासम्मलाई सार्न सक्ने जोखिम रहन्छ । यस्तो अवस्थामा पनि स्वास्थ्य सावधानीको बारेमा अपेक्षा गरिएअनुसार सरकारले सचेतनाका कार्यक्रम गर्न सकेको छैन । यस्तो जोखिमपूर्ण रोगलाई राज्यले सही रुपमा निवारण गर्न कम चासो दिँदा धेरै संक्रमित हुनुका साथै अकाल ज्यान गुमाउन बाध्य हुने गरेका छन’ निमित्त कार्यालय प्रमुख कुँवरले भने । क्षयरोगका लक्षणहरुमा बेलुकाको समयमा लामो खोकी लाग्ने, सँगसँगै ज्वरो आउने, रातिमा पसिना आउने, दुब्लाउँदै जाने, खान मन नलाग्ने, खकारमा रगत देखिने जस्ता हुन्छन् । दुख्ने, सुन्निने, छाला रातो हुने जस्ता लक्षण पनि देखिन्छन् ।

ग्रन्थीमा क्षयरोग भएमा ग्रन्थीमा पीप बग्ने, गाँठो बढ्दै जाने, आन्द्रामा भएको भए खाना कम रुच्ने, कब्जियत हुने जस्ता समस्या देखिन्छन् । स्वास्थ्य कार्यालय दाङका निमित्त प्रमुख कुँवरले भने ‘मस्तिष्कमा भए टाउको दुख्ने, बान्ता हुने, बेहोश हुने जस्ता लक्षण देखिन्छन् । मुटुमा टिबी भए सास फेर्न गाह्रो हुन्छ, थोरै हिँड्दा थकान महसुस हुन्छ । क्षयरोगको निदानका लागि औषधि नै विकल्प हो, यसको अरु उपाय छैन ।’

नयाँ विरामी फेला परेसँगै पुरानैलाई दोहोरिने पनि देखिएका छन् । अघिल्लो आर्थिक वर्षमा दाङमा ७३ जनामा पुनः क्षयरोग देखिएको थियो । नयाँ संक्रमणको हिसावले लुम्बिनीमै दाङ दोस्रो धेरै क्षयरोगका विरामी रहेको जिल्ला हो । दाङमा क्षयरोगीहरुको उपचारका लागि ५० वटा डट्स केन्द्र, २० माईक्रोस्कोपी केन्द्र, राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान र लमही अस्पतालमा जीन एक्सपर्ट केन्द्र, राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान डिआर केन्द्र, लमही अस्पताल र राप्ती प्रादेशिक अस्पताल तुलसीपुरमा डिआर सव केन्द्र रहेका छन् । राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान र लमही अस्पतालमा मात्रै जीनएक्सपर्ट केन्द्र रहेकोमा प्रादेशिक अस्पताल तुलसीपुरमा समेत जीन एक्सपर्ट केन्द स्थापनाको तयारी भएको स्वास्थ्य कार्यालय दाङका निमित्त प्रमुख डम्बर कुँवरले जानकारी दिए । उनका अनुसार, छोटो समयका लागि निगरानीमा डट्स ६ महिना खाए पुग्छ तर पूरा निगरानीमा खुवाउनुपर्छ । ‘यसका साईड इफेक्ट हुनेभएकाले निगरानी अनिवार्य छ ।

प्रकृया नपुगेमा विरामीको मृत्युपनि हुनसक्ने सम्भावना हुन्छ’ उनले भने ‘औषधी एक दिन नछोडुन् भन्ने हुन्छ, त्यसमा घरमा लगेर खान नदिने गरिएको छ । यसरी उपचार गर्दा निकै सचेत हुनुपर्छ किनभने औषधि २ देखि ३ महिना सम्म खाएपछि निको भएको जस्तो लाग्न सक्छ तर त्यसबेला औषधि खान छोड्नु हुदैन ।’ बिरामीले लामो अवधिको औषधी सेवन नगर्ने र बिचैमा औसधि छोड्ने गर्नाले समयमा निको हुन नसक्ने बताए ।

‘कुनै कारणवश डट्सले काम गरेर वा अरु शारिरीक समस्या भए मात्रै १ वर्ष देखि २४ महिनासम्म खुवाउनुपर्ने हुन्छ’ उनले भने ‘क्षयरोग अति सूक्ष्म तथा आखाँले देख्न नसकिने किटाणुबाट हुने सरुवा रोग हो । क्षयरोग औषधि उपचारबाट पूर्ण निको हुन्छ ।’ जिल्लामा क्षयरोग निवारणका लागि सहयोगीका रुपमा कपिलवस्तु इन्टेग्रेटेड डेभलपमेन्ट सर्भिस (किड्स) ले भूमिका निर्वाह गर्दै आएको जिल्ला कार्यक्रम संयोजक सुशीला सिरिस मगरले जानकारी दिइन । नयाँ रोगी पहिचानदेखि उपचारका लागि सहजीकरण गर्दै आएको उनको भनाई छ ।

क्षयरोगको लक्षण भएका तर माइक्रोस्कोपी केन्द्रमा नदेखिएको, क्षयरोगीले सेवन गर्ने रिफाम्पिसीन नामक औषधिले काम गरे नगरेको अवस्थाको जॉँच जीन एक्सपर्ट केन्द्रमा हुन्छ । यसैबीच, आईतबार स्वास्थ्य कार्यालय दाङले ‘हो हामी क्षयरोग अन्त्य गर्छौ’ भन्ने नाराका साथ दिवसका अवसरमा क्षयरोगका बारेमा जानकारी गराएको छ । स्वास्थ्य कार्यालय दाङका निमित्त कार्यालय प्रमुख डम्बर कुँवरको अध्यक्षतामा जिल्लाको पछिल्लो अवस्थाका बारेमा जानकारी गराईएको हो ।