खोज

‘सहरलाई सम्मृद्ध, सबल र बस्न योग्य बनाऔं’ भन्ने नाराका साथ आज १० औं विश्व शहरीकरण दिवस विश्वभरि विभिन्न कार्यक्रम गरी मनाइँदै छ । हरेक बर्षको अक्टोबर ३१ मा यो दिवस मनाईदै आईएको छ । सन. २०१४ देखि चीनबाट सहरीकरण दिवस मनाउन थालिएको हो । सहरीकरण दिवस मनाउँदै गर्दा सहरी क्षेत्र भने अनेक चुनौतिले संकटमा पर्दै गएका छन् । अक्टोबर महिनालाई अर्बन अक्टोबर भनिन्छ । अक्टोबर मासको अन्तिम दिनलाई सहरीकरण दिवसका रूपमा मनाइन्छ । सहरलाई उत्कृष्ट सहरका रूपमा विकास गर्ने आधार तयार गर्ने र त्यहाँ बस्ने नागरिकको उत्कृष्ट जीवन हुनुपर्छ भन्ने सोचलाई मध्यनजर गरी सहरीकरण दिवसको अवधारणा बनेको हो । तर, जुन पवित्र उद्देश्य र भावनाले सहरीकरण दिवस मनाउन सुरु गरियो, आज त्यसको दुहाई दिने काम भैरहेको छ । अर्थात सहरीकरण आजको विश्वका लागि चुनौति बन्दै गएको छ । विश्वमै सवैभन्दा धेरै मानिस सहरी क्षेत्रमै बस्छन । सहरी जीवन काकाकुल बन्दै गएको छ । कोलाहल सहरमै छ । फोहोर, दुर्गन्ध, दुषित हावापानी सहरको परिचय वनेका छन । सहरीकरणको अवधारणा गलत होइन तर अव्यवस्थित सहरीकरणले सहर कुरूप बन्दै गएका छन । सहरमा सम्पूर्ण सुख सुविधा हुन्छ भन्ने मान्यता अझैपनि छ । तर, विश्व धु्रविकरणले सारा विश्वलाई एउटा गाउँमा रूपान्तरित गरिदिएको छ । सहरमा नहुने सुविधा गाउँमा पाउन सकिने भएको छ । तसर्थ अहिले सहरीकरण विश्वका लागि चुनौति बन्दै गएको छ । सुख खोज्दै सहर झर्ने तर सहरमा अनेकौं प्रताडना सहनुपर्ने अवस्था छ । सहर भन्ने बित्तिकै सुविधा सम्पन्न संसार हो भन्ने गलत धारणा विकास हुँदै गएको छ । तसर्थ जुन मर्म र भावनाका साथ सहरीकरण दिवस मनाउन थालियो, अव यसमा परिवर्तन खोज्नुपर्ने बेला आएको छ ।

नेपालले पछिल्लोसमय बढ्दो सहरीकरणका कारण विभिन्न कठिनाई भोग्दै आएको छ । तीब्र बसाईसराईको कारण गाउँ उजाड बन्ने तर सहरमा पूर्वाधार घट्दै जाने अवस्थाले सहरीकरण चिन्ताको बिषय बन्ने अवस्था छ । यही लुम्बिनी प्रदेशको कुरा गर्दा पनि ५५.२ प्रतिशत जनसंख्या नगरपालिका र ४८.८ प्रतिशत जनसंख्या गाउँपालिकामा रहेको छ । पहाडबाट सहर झर्ने क्रम बढेसंगै लुम्बिनी प्रदेशका ३० वटा पहाडी क्षेत्रका पालिकाहरूको जनसंख्या अघिल्लो जनगणनामा भन्दा घटेको छ । जनसंख्या ऋणात्मक हुने पालिकाहरू रोल्पाको एक, प्युठानका ३, अघाखाँचीका ५ , पाल्पाका ९ र गुल्मीका १२ वटा पालिकाहरू रहेका छन् । पछिल्लो दशकमा सबैभन्दा धेरै जनसंख्या गुल्मीको कालिगण्डकी गाउँपालिका र पाल्पाको निस्दी गाउँपालिकाले गुमाएका छन् । सहरीकरणको मारमा पछिल्लोसमय पहाडी पालिकाहरू परेको यो उदाहरण हो । पहाडबाट सहर बसाई झर्ने तर सहरमा पनि पूर्वाधार नहुँदा पुनः पहाड फर्किनुपर्ने अवस्था आउन सक्ने संभावना बढ्दै गएको छ । पछिल्लोसमय पालिकाहरूको जनसंख्या घट्दै जानुका पछि सहरमा अत्याधिक चाप बढ्दै छ भन्ने बुझ्नुपर्दछ । तर, सहर सहरीकरण भन्दा पनि अव्यस्थित बन्दै गएका छन् । यो गंभीर चिन्ताको बिषय हो । सहरीकरण दिवसकै अवसरमा नेपाल सरकारले सहरलाई व्यवस्थित र बस्नयोग्य बनाउनेतर्फ ठोस पहल गरोस् ।