खोज

नेपालगञ्ज, ११ जेठ ।

बाँकेको कोहलपुर नगरपालिका ७ सल्यानी टोलका ७० बर्षीय सिताराम थारुको दैनिकी अहिले बाँदर धपाउनमै बित्ने गरेको छ । उनी बिहान ६ बजेदेखि बेलुका ७ बजे सम्म घर छेउँमा करिब एक कठ्ठा जमिनमा रोपेको मकै बाँदरबाट जोगाउन पहरा दिँदै आएका छन् । बाँदर धपाउन सितारामकी ६८ बर्षीया श्रीमती गुलीया थारुले पनि साथ दिँदै आएकी छिन् । सिताराम भन्छन्, ‘एक्लै सम्भव छैन, एकछिन पानी खान र शौचालय जाँदा पनि बाँदरहरु मकै बारीमा छिरिसक्छन् ।’ थोरै संख्यामा आउँदा बाँदरलाई गुलेलीले धपाउने गरेको तर एकैचोटी धेरै संख्यामा आउँदा धपाउन मुस्किल हुनेगरेको सिताराम दम्पती बताउँछन् । सिताराम भन्छन् –‘बिहानदेखि बेलुका सम्म बाँदरसँग लुकामारी खेलेर दिन बित्छ, बेलुका ७ बजे अँध्यारो हुन थालेपछि बाँदरहरु बास बस्न जंगल भित्र जान्छन् अनि हामी घर जान्छौं ।’

बाँके राष्ट्रिय निकुञ्जसँग जोडिएको कम्दी जैविक मार्ग क्षेत्र आसपासका बासिन्दाहरु बाँदरका कारण मकै बाली र बगैचाको फलफूल जोगाउन निकै समस्या भईरहेको बताउँछन् । भाँचेर घरमा राखेको मकै समेत आँखा छलेर बाँदरले लैजाने गरेको सल्यानी टोलकै विनिता कुमारी वि.कले बताईन् । ‘खेतबारीमा पहरा दिएर जोगाएको अन्नबाली घरमा पनि सुरक्षित नभएपछि हामीले के खाएर बाँच्ने हो ?,बाँदरको आतंकबारे गुनासो गर्दै उनले भनिन् – ‘बोटमा पाक्न लागेको मेवा र केरा पनि बाँदरका कारण कसैले चोखो खान पाउँदैनौं ।’

विकल्पमा बेसार खेती

बाँदर र बँदेलले बाली नाली नोक्सान गर्न थालेपछि कम्दि जैविक मार्ग क्षेत्रका केही किसानहरुले वैकल्पिक खेतीका रुपमा बेसार खेती सुरु गरेका छन् । कोहलपुर नगरपालिका वडा नम्बर–७ सल्यानी टोलका १८ जना महिलाले मकै रोप्ने खेतबारीमा बेसार खेती गरेर आफै बेसार उत्पादन गरिरहेका छन् । आस्था सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहका महिलाहरुले बेसार खेतीसँगै उत्पादन सुरु गरेको उपभोक्ता समूहका सदस्य पूर्णकला गिरीले बताईन् । खेतबारीमा रोपेको अन्न बाली बाँदर र अन्य वन्यजन्तुका कारण घरमा भित्र्याउन नपाएपछि त्यसको बिकल्पमा बेसार खेती सुरु गरेको उनले बताईन् । गिरीले भनिन् ‘अन्नबालीको उत्पादन लिन नसकेका म जस्ता किसानहरुले बेसार खेतीबाट अहिले राम्रो आम्दानी लिन थालेका छौं ।’

तालबाट किसानलाई बेसार पिस्ने मिल अनुदान

बेसार खेती सुरु गरेपछि सामुदायिक वनमा आवद्ध उपभोक्ताहरुको आर्थिक अवस्था सुधार गर्ने उद्देश्यले तराई भू–परिधि कार्यक्रम (ताल) ले किसानहरूलाई निःशुल्क रुपमा बेसारको बिउ तथा तालिम दिएपछि अझ राहत मिलेको समूहका अर्का सदस्य गिता सार्कीले बताईन् । किसानहरुले आफ्नै खेतबारीमा उत्पादन गरेको बेसारलाई बजारीकरण गर्न सहज होस् भन्ने उद्देश्यले बेसार खेतीबारे विभिन्न तालिमसँगै १ लाख १० हजारको बेसार पिस्ने मिल र प्याकिङ गर्ने मेसिन समेत उपलब्ध गराईएको तराई भू–परिधि कार्यक्रम(ताल) का फिल्ड सुपरभाइजर तिलक राम चौधरीले जानकारी दिए । बेसारलाई ब्राण्ड बनाउनको लागि कम्दी जैविक बेसार नाम समेत दिइएको छ । वन्यजन्तुले धान मकै गहुँ लगायत अन्नबाली नोक्सान गरिदिँदा परम्परागत तवरले खेती गर्दै आएका किसानहरुले विकल्पका रुपमा बेसार खेती सुरु गरेका हुन् ।

बेसार उत्पादन गर्न थालेपछि बेसारको माग पनि बढ्दै गएको उपभोक्ता समूहका महिलाहरु बताउँछन् । एक देखि १५ कठ्ठा जग्गाबाट सुरु गरेको बेसार खेती यो बर्ष थप जग्गामा बेसार रोप्ने योजना रहेको समूहकी अर्का सदस्य सुधा सुनारले बताईन् । शुद्ध बेसार उत्पादन गरिरहेकाले बाँके बाहिरबाट समेत माग आउन थालेको उनले सुनाईन् । उनले भनिन् ‘पहिलो बर्ष नै माग धन्न धौ–धौ भयो, काँचो बेसार खरिद गरेर पनि उत्पादन गरेर उपभोक्ताको माग पूरा गर्ने प्रयासमा छौं ।’ कम्दि जैविक बेसार नाम दिएर बेसार उत्पादन गरेको बेसारबाट वार्षिक ४ लाख सम्म आम्दानी गरिरहेको उपभोक्ता समूहका महिलाहरुको भनाई छ ।

समूहका महिलाहरुले उत्पादन गरेको बेसार प्रतिकिलो ३ सय रुपैयाँमा बिक्री हुँदै आएको छ । अहिले समूहका महिलाहरुको सक्रियताले बजारीकरण गर्न सहज भएको र घरमै आएर बेसार लैजाने गरेको समूहका सदस्य पूर्णकला गिरीले बताईन् । राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा मध्यवर्ती क्षेत्र र जैविक क्षेत्रका किसानका लागि बेसार खेती उपयुक्त भएको र बाँके जिल्लालाई बढी बेसार उत्पादन गर्ने जिल्लाका रुपमा बिकास गर्न सकिने सरोकारवाला बताउँछन् ।