खोज

दाङ, १० भदौ । पन्चायतकालीन बेलामा दाङको कोईलाबास बजारमा चहलपहल थियो । त्यो बेलामा साविक राप्तीसँगै छिमेकी जिल्लाहरूबाट नुनदेखि सुन किन्ने थलो यही थियो । आर्थिक क्रियाकलापको केन्द्र बनेको यो ठाउँमा मानिसको बढ्दो उपस्थिति हुँदै जाँदा खानेपानीको व्यवस्था हुनुपर्छ भनेर प्रयासको थालनी भयो । गढवा गाउँपालिका वडा नम्बर ८ कोईलाबासलाई करिब ३० को दशकबाट स्थानीयलाई पानी खुवाउने प्रयास गर्दागर्दै ८० को दशकमा आईपुग्दा पनि सफल हुन सकेको छैन । ५० वर्षसम्ममा खानेपानी आयोजनाका नाममा यहाँ थुप्रै पैसा लगानी भईसक्यो । काम भने हुन सकेको छैन ।

डिप बोरिङ खन्नेदेखि थुप्रै प्रयास नभएका होईनन् तर यसले पूर्णता पाउन सकेको छैन । जसका कारण कोईलाबास काकाकुल छ । यो पटक त खडेरीमा खानेपानी नभएपछि दमकलबाट पु¥याउने काम पनि गरियो । घोराही १० को अर्घु–लम्डरुवा–ठाँटीगाउँ खानेपानी आयोजनाको अवस्था पनि उस्तै छ । करिब ४ करोड बढीको आयोजना २०७६÷०७७ बाट शुरु भयो । अहिलेसम्म यो आयोजनाको ओभर हेड टंकीको छाना हालियो अरू सबै काम बाँकी छ । बजेट अभावमा आयोजनाको काम अस्तव्यस्त बनेका छन् ।
खानेपानी तथा सरसफाई डिभिजन कार्यालय दाङका अनुसार, बंगलाचुली गाउँपालिका वडा नम्बर ६ गन्दले घेने खानेपानी ३ करोड बढीको ४ वटा लिफ्टमा पानी पु¥याउने गरी २०७५ सालबाट काम थालनी भयो ।

यसको लगानी जुन रूपमा गरिएको छ । त्यो अनुसार काम हुन सकेको छैन । आयोजना करोडको छ तर बजेट लाखमा आउने काम हुँदा पाँच वर्षसम्म पनि काम अघि बढ्न सकेको छैन । मुर्कुटीमा पनि बंगलाचुली खानेपानी आयोजनाका लागि लामो समयदेखि प्रयास भएपनि यसले पूर्णता पाउन सकेको छैन । बंगलाचुली ५ कै झाँक्री रहदेखि जहरे–जुँगेपानीदेखि भाँडा खानेपानी आयोजनाको हालत पनि उस्तै छ ।
सयौँ जनतालाई पानी खुवाउने गरी ल्याईएको करीव ५ करोडको आयोजनाको काम लामो समय बितिसक्दा पनि अलपत्र अवस्थामा छ ।
पहिलो चरण अन्तरगत पहिलो टंकीको ईन्टेक बनेको छ । एक स्किमको काम अघि बढेको छ तर ३ स्किमको सबै काम बाँकी छ । खानेपानी घरमै आउने भयो भनेर हर्षित भएका यहाँका स्थानीय निराश छन् ।

नेताहरूले स्थानीय जनतासँग गरेका वाचा पूरा गर्न हचुवाका भरमा धेरै जसो टुक्रे आयोजना पार्ने तर बजेट सुनिश्चितता गर्न नसक्दा धेरै जसो आयोजना अलपत्र पर्ने गरेका छन् । विगतका आयोजनाको काम सम्पन्न नहुँदै गोजीबाट फेरी नयाँ ठाउँमा आयोजना थप्ने परिपाटीले समस्या थप्दै लगेको खानेपानी डिभिजन कार्यालयको भनाई छ । यो समस्या वर्षेनी बढ्दै गएको कार्यालयको प्रगति विवरणले पनि देखाउने गरेको छ ।
जिल्लाका बजेट अभावमा वर्षोदेखिका खानेपानी आयोजना अलपत्र अवस्थामा परेका प्रसस्त उदाहरण छन् । आर्थिक वर्ष २०७९–०८० मा जिल्लामा ३ सय २० वटा खानेपानी आयोजना कार्यान्वयनमा रहेका थिए । तर, प्रयाप्त बजेट जिल्लाका अधिकांश खानेपानी योजनाहरूको काम पूरा हुन सकेको छैन ।

कतिपय आयोजना एक दशक अघिदेखि सुरु भएपनि योजनाहरू सम्पन्न गर्नका लागि पर्याप्त बजेट नहुँदा धेरै योजनाहरू निर्माणाधीन अवस्थामा छन् । धेरै जसो अलपत्रमा परेका छन् । जसले गर्दा कतिपय योजनाहरू भत्कने अवस्थामा समेत पुगेका छन् । जिल्लामा यो पटक करिव चार सय बढी खानेपानी आयोजनाहरू रहेका खानेपानी तथा सरसफाई डिभिजन कार्यालय दाङले जनाएको छ । पुराना आयोजनाको काम नसक्दै नयाँ आयोजना थप्ने परिपाटीले अझ समस्या थप्दै लगेको छ । निर्माणाधिन अवस्थामा केही आयोजना रहेको सूचना अधिकारी तथा इन्जिनियर बसन्तकुमार दुलालले जानकारी दिए । उनका अनुसार ती आयोजनाहरू मध्ये ५३ वटाको ८० प्रतिशत, ३७ वटाको ५० देखि ८० प्रतिशत र ७६ वटा योजनाहरूको करिव ५० प्रतिशत काम भएका छन् ।
तर, धेरै आयोजनामा बजेट अभाव, योजनामा डुब्लिकेशन र कतिपय योजनाहरू पार्ने तर ठाउँ नै पत्ता नलाग्दा १ सय १९ योजनाहरूको काम नै सुरु हुन नसकेको सूचना अधिकारी दुलालले बताए । ‘आयोजना करोडका हुन्छन् तर बजेट किस्ताबन्दीमा त्यो पनि लाखमा आउँछ । बजेट अभावका कारण धेरै योजनाहरू सुरु नै हुन सकेका छैनन्, त्यसमध्ये कतिपय योजनाका लागि कागजमा आएपनि कुन ठाउँमा काम गर्ने भन्ने पत्तै लाग्दैनन्, यसले पनि समस्या थपेको छ’ उनले भने ।

आर्थिक वर्ष २०७९–०८० मा जिल्लामा संघीय सरकार अन्तरगतका १ सय ८ वटा र प्र्रदेश सरकारअन्तर्गत २ सय १२ वटा खानेपानी योजनाहरू रहेका छन् । जसमध्ये प्रदेशका १ सय १९ वटा आयोजनाको काम नै भएको छैन ।
प्रदेश अन्तर्गत सघन खानेपानी विकास कार्यक्रम अन्तर्गत २ सय ३१ वटा, खानेपानी आयोजना मर्मत सुधार तथा बिस्तार कार्यक्रम अन्तर्गत ५ वटा, सरसफाई तथा ढल व्यवस्थापन कार्यक्रम ४ वटा, खानेपानी आयोजना गुणस्तर अभिवृद्धि तथा श्रोत संरक्षण कार्यक्रममा ३ वटा, जलवायु अनुकुलित वृहत खानेपानी आयोजनामा २४ वटा, खानेपानी तथा सरसफाई सहलगानी कार्यक्रम अन्तरगत १ वटा र तराई मधेश खानेपानी सुधार कार्यक्रम अन्तरगत ५२ वटा खानेपानी योजनाहरू रहेका छन् । जसमा १ सय ६६ वटा आयोजनाको काम प्रकृयामा रहेका छन् ।
यसैबीच, आर्थिक वर्ष २०७९–०८० मा जिल्लामा २८ वटा खानेपानी योजनाहरू सम्पन्न भएका छन् । जिल्लाका विभिन्न स्थानमा २८ वटा योजनाहरू सम्पन्न हुँदा ९० हजार जनसंख्या लाभान्वित भएका खानेपानी तथा सरसफाई डिभिजन कार्यालय दाङका सूचना अधिकारी इन्जिनियर दुलालले जानकारी दिए । पाँच हजार रूपैयाँका ४७ वटा खानेपानी आयोजना
खानेपानी तथा सरसफाई डिभिजन कार्यालय दाङमा यो पटक करीव ४ सय आयोजना परेकोमा पाँच हजार रूपैयाँका ४७ वटा खानेपानी आयोजना रहेका छन् । जसमा राप्ती स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान–खोली गाउँ, नागेश्वर मन्दिर लगायत ६ वटा खानेपानी आयोजनाका नाम सरकारले यो पटक २५ हजार बजेट विनियोजन गरेको छ ।

घोराही १४ को गोर्खा टोल, नापी डाँडा, दिपज्योति, काभ्रेखोला लगायत पाँच वटा आयोजनाका लागि पनि २५ हजार बजेट आएको छ । यस प्रकारका ४७ बढी आयोजना नेताले जनता झुक्याउने गरी नाम मात्रको बजेट राखेर आयोजना पारेको पाईएको छ । घोराहीमा १२ वटा, बंगलाचुली र गढवामा ११–११ वटा, लमहीमा ७ वटा, तुलसीपुर, बबई र शान्तिनगरमा समान २–२ वटा खानेपानी आयोजना ५–५ हजारका परेका छन् ।

पाँच हजारका आयोजनामा के काम हुने हो भन्ने नै निक्र्यौल गर्न गाह्रो भएको खानेपानी तथा सरसफाई डिभिजन कार्यालयले जनाएको छ । चाहिएको ठाउँमा बजेट पर्दैन, अनावश्यक आयोजना थपेर कामको बोझ दिने अनि काम पनि पूरा हुन नसक्ने गरी बजेट विनियोजनले धेरै काम भद्रगोल हुने अवस्थामा पुगेका छन् । जसले गर्दा वर्षौदेखि खानेपानीको पर्खाइमा रहेका नागरिकको आशा कमजोर बन्ने गरेको छ । प्रदेश सरकारले करीव ४ सय खानेपानी आयोजनाका लागि ३९ करोड २० लाख ५४ हजार बजेट विनियोजन गरेको छ ।