खोज

‘हामीहरुले पंचेबाजा बजाउँदा गाउँका दलित जातीहरुको पनि सम्मान बढेको छ’, हिरा बहादुर काकीले भने,‘दलितले मात्र बाजा बजाउनुपर्छ भन्ने होइन्, सिप भएपछि जसले बजाउँदा पनि हुन्छ ।’

000

गाउँघरमा बाजा बजाउने भन्दा वित्तिकै सवैले अनुमान गर्छन्, यो दलित समुदायका जातीले मात्र बजाउँछन् । दलित समुदायभित्र पनि परियार थरका व्यक्तिहरुले मात्र बाजा बजाउँछन् होला । विवाह, दशैँ तिहारमा लाग्ने मेला, विभिन्न चाडपर्व र समारोहमा दलित समुदायहरुले मात्र बाजा बजाउँछन् भन्ने सोँचलाई परिवर्तन गरेका छन् गुल्मीको मालिका गाउँपालिका–७ घमिरका यूवाहरुले ।

जहाँको पंचेबाजालाई क्षेत्री बाजा भनेर सवैले चिन्ने गर्दछन् । स्थानीय कार्की र अर्याल जातिका यूवाहरुले विगत २० वर्षदेखि निरन्तर पंचेबाजा बजाउदै आएका छन् । घमिरको पंचेबाजा यस क्षेत्रकै पहिचान समेत हो । घमीर पुराना लोकगायक बोम बहादुर कार्कीको जन्मथलो घमीरका यूवाहरु पंचेबाजा बजाउनतर्फ अग्रसर भएपछि मौलिक संस्कृतिको जगेर्नाले निरन्तरता पाएको छ ।

नौ जनाको यूवाहरुले स्थानीय छापहिलेको खड्का कुलपूँजामा पंचेबाजा बजाएर दर्शकहरुलाई मनोरञ्जन दिए । उनीहरुले बजाएको बाजामा झुम्मिएर दर्शकहरु नाँचे । सनाही, झेली, दमाह, नर्सियाँ कर्नाल, टेम्कुडी र ढोलक पंचेबाजामा प्रयोग गरिने साधन हुन् । यूवाहरुले यी साधन सहित कुलपूजामा दर्शकलाई मनोरञ्जन दिए ।

१३ वर्षको उमेरदेखि सनाही बजाउँदै आएका स्थानीय ३३ वर्षिय हिरा बहादुर कार्कीले छिमेकी जिल्ला पाल्पा सहित गुल्मीका विभिन्न ठाउँमा पुगेर पंचेबाजा बजाउँदै आइरहेको जानकारी दिए । ‘हामीहरुले पंचेबाजा बजाउँदा गाउँका दलित जातीहरुको पनि सम्मान बढेको छ’,उनले भने,‘दलितले मात्र बाजा बजाउनुपर्छ भन्ने होइन्, सिप भएपछि जसले बजाउँदा पनि हुन्छ ।’

केही वर्षदेखि गाउँमा पंचेबाजालाई व्यवसायिक रुपमा बजाउन थालेको समेत उनले जानकारी गराए । छापहिलेको सिर्पाली खड्का कुलपुजामा दुई दिन पंचेबाजा बजाए बापत आफूहरुले २२ हजार रुपैयाँ पारिश्रमिक लिएको कार्कीले सुनाए । ‘बोलाएको सबै ठाउँमा पुग्छौ’,उनी भन्छन्,‘गाउँभरी क्षेत्री बाजा भनेर हामीलाई चिन्ने गरेका छन् ।’

उनले आफूहरुले बजाउने बाजाको मूल्य नतोकेको र आयोजकले स्वेच्छिक रुपमा पारिश्रमिक दिने गरेको बताए । यूवाहरुलाई एकीकृत गरी पंचेबाजालाई थप व्यवस्थित र व्यवसायीक बनाउने योजनामा रहेको समेत उनले जानकारी दिए । समाजमा हुने जातिय विभेदलाई समेत यसले कम गर्दै लगेको उनको अनुभव छ । पंचेबाजाका लागि चाहिने साधनहरु आफूहरुकै लगानीमा खरिद गरिएको उनको भनाई छ ।

गैर दलित यूवाहरुले बजाएको पंचेबाजाले समाजमा बाजा बजाएकै कारण दलितहरुलाई गरिने विभेद र अपमानमा कमी हुने गरेको वडा अध्यक्ष बेद प्रसाद पन्थीले अनुभव सुनाए । ‘उहाँहरुको सिपलाई व्यवसायिक, व्यवस्थित र प्रवद्र्धन गर्नका लागि स्थानीय सरकार सदैव तयार छ’,उनले भने,‘त्यसका लागि उहाँहरुले आफूलाई चाहिने सहयोगका बारेमा लिखित प्रस्तावना सहित वडा कार्यालयमा आउनुपर्छ । आगामी वर्षका लागि कार्यक्रम बनाउछौँ ।’