खोज

बाँके, ०६ कार्तिक ।
कोहलपुर नगरपालिका–१४, हवल्दारपुरस्थित चिडिमार बस्तीका मानिसहरूको पुर्खौली पेशा चरा मारेर गुजारा चलाउने हो । तर केही बर्ष पहिले सरकारले चराचुरुङ्गी र वन्यजन्तु माथि प्रतिबन्ध लगाएसँगै अहिले यो परम्परागत पेशा संकटमा परेको छ । चिडिमार जाति पुस्तौँदेखि चराहरूको शिकार गरेर जीविका चलाउँदै आएका छन्, तर वातावरणीय नियम, वन्यजन्तु संरक्षण नीति, र चरा मार्ने परम्परामा आएको परिवर्तनले गर्दा उनीहरूको जीवनयापन थप जटिल बन्दै गएको हो ।

चिडिमार समुदायका लागि चरा मार्ने पेशा केवल जीविकाको साधन मात्र होइन, यो उनीहरूको सांस्कृतिक पहिचान पनि हो । हरेक परिवारले विगतमा शिकार गरेर आफ्नो जीवन निर्वाह गथ्र्याे, तर समयसँगै यो पेशा संकटमा पर्न थालेको छ । “हाम्रो पुर्खौली पेशा संकटमा परेको छ ।

चरा मार्न नपाएपछि कसरी गुजारा चलाउने ?” हवल्दारपुरका ५० वर्षीय रामप्रसाद चिडिमारले भने –‘राजा राणाका पालामा बाउबाजेलाई चरा मार्न शिकार खेल्न उ बेलादेखि चरा मार्दै आफ्नो घर परिवार पाल्दै आएका थिए । अहिले न पढाइ लेखाइ छ न त धन सम्पत्ति चरा मार्न नि पाइन्न त्यसैले घर परिवार चलाउन मुस्किल भएको छ’ – रामप्रसादले भने ।

चिडिमार समुदायको शिकारको साधनमा परिवर्तन र कानुनी प्रतिबन्धले चिडिमारहरूको मुख्य पेसा धराशायी भएको छ । पहिले जस्तो चरा मार्न सजिलो छैन, किनकि सरकारको वन्यजन्तु संरक्षण नीति कडा भएको छ। वन तथा वातावरण सम्बन्धी कानुनअनुसार चराहरूलाई मार्न कानुनी रूपमा प्रतिबन्ध लगाइएको छ । “हाम्रो बाँच्ने माध्यम शिकार थियो, तर अहिले शिकार गर्न निषेध छ । के गर्ने? रोजगारीको अरू विकल्प छैन,” रामप्रसादले गुनासो गरे ।

चिडिमारहरूको पुर्खौली पेसामा संकटको अर्को कारण भनेको जैविक विविधता र पर्यावरणीय असन्तुलन हो । धेरै क्षेत्रहरूमा चरा मार्न पाउन नसक्ने अवस्था आएको छ । वन्यजन्तुका संरक्षण प्रयासहरूले गर्दा चरा प्रजातिहरूलाई सुरक्षित गर्न त सरकारले महत्वपूर्ण कदम उठाएको छ, तर यसले चिडिमार समुदायलाई आर्थिक रूपमा ठूलो असर पुर्याएको छ । “पहिलेजस्तो चरा भेटिँदैन, जंगल र खोलाहरूमा शिकार गर्न पनि डर लाग्छ ।” स्थानीय पुनम चिडिमारले भनिन् ।

चरा मार्न नपाउँदा चिडिमार समुदायले आफ्नो परम्परागत सीप गुमाउँदै गएको छ । यो समुदायलाई अन्य रोजगारीका अवसरहरू भने उपलब्ध छैनन् । अशिक्षा र गरिबीका कारण वैकल्पिक पेसा अपनाउन उनीहरू असमर्थ छन् । “हामीले न त राम्रो शिक्षा पायौँ, न त कुनै नयाँ सीप सिक्न सक्यौँ,”पुनमले भनिन “अब के गर्ने भन्ने थाहा छैन ।”

चिडिमारहरूको पारिवारिक जीवन पनि संकटमा छ । शिकार गर्न नपाउँदा आम्दानीको स्रोत घटेको छ, जसका कारण उनीहरूको आर्थिक अवस्था दिनानुदिन कमजोर बन्दै गएको छ । चिडिमार समुदायले अन्य पेसामा लाग्न चाहे पनि तिनको लागि आवश्यक सीप, तालिम, र स्रोतको अभाव छ । “अरू पेसामा लाग्न मन त छ, तर कसरी गर्ने? हामीलाई सीप छैन, तालिम छैन,” रामप्रसादले थपे ।

चिडिमारहरूको समस्यालाई समाधान गर्न सरकारी निकाय र गैरसरकारी संस्थाहरूले वैकल्पिक रोजगारीका अवसरहरू प्रदान गर्नुपर्ने देखिन्छ । विभिन्न क्षेत्रमा चिडिमार समुदायलाई समावेश गरेर उनीहरूलाई नयाँ सीप र तालिम प्रदान गर्न सके, यो संकटबाट बाहिर निस्कन मद्दत हुन सक्छ । पर्यावरण संरक्षणसँगै यी समुदायको जीविकाको लागि वैकल्पिक उपायहरू खोज्नुपर्ने समय आएको छ ।
सरकारले चिडिमारहरूको लागि उचित तालिम कार्यक्रम, स्वरोजगार योजना, र नयाँ पेसामा लाग्न आवश्यक स्रोतसाधन उपलब्ध गराउनु आवश्यक छ । पर्यावरण संरक्षण महत्वपूर्ण छ, तर स्थानीय समुदायको जीवनयापन र उनीहरूको सांस्कृतिक पहिचानलाई बचाउनका लागि उचित कदम पनि चाल्नुपर्ने देखिन्छ ।

चिडिमारहरूको पुर्खौली पेशा संकटमा परेपनि, उनीहरूको सीप र परिश्रमलाई वैकल्पिक क्षेत्रमा प्रयोग गर्न सकिने सम्भावना छ । सरकारले समयमै ध्यान नदिए, यो समुदायको जीविकामा गम्भीर समस्या उत्पन्न हुनेछ ।