खोज

‘पुस्तौं पुस्ताका लागि पुस्तकालय’ भन्ने नाराका साथ १६ औं पुस्तकालय दिवस आज मनाईदैछ । पुस्तकालय दिवस मनाईरहँदा भने नेपालमा भएका पुस्तकालयको संरक्षणमा राज्यको ध्यान पुगेको छैन । अरू थप पुस्तकालय खोल्नेतर्फ आँखा चिम्लिएको अवस्था छ । नेपालमा प्रजातन्त्र प्राप्तिको लागि पुस्तकालयको महत्वपूर्ण भूमिका रहेको कुरा बिर्सन सकिदैन् । बुटवलमा २००४ सालमा स्थापना भएको महाबीर पुस्तकालयले २००७ सालको प्रजातन्त्र प्राप्तिमा धेरै ठूलो भूमिका खेलेको थियो । त्यसयताका विभिन्न आन्दोलनमा पुस्तकालयको भूमिकालाई कम आँक्न सकिदैन । तर, अहिले भने सूचना प्रविधिको बढ्दो प्रयोगले विश्व नै साँघुरिएको छ । प्रविधिको बढ्दो प्रयोगले हरेक कुराको जानकारी घरमै बसेर पाउन सकिन्छ । विश्वका महत्वपूर्ण पुस्तक एक क्लिकको माध्यमबाट घरमै बसेर पढ्न पाईन्छ । विश्व सूचना युगबाट प्रभावित भैरहँदा नेपाल पनि यसबाट अछुतो रहन सक्दैन । त्यही कारण अहिले पुस्तकालयको महत्व घट्दै गएको देखिएको छ । नेपालमा हरेक बर्ष मनाईने पुस्तकालय दिवस पनि यही कारण साँघुरिदै गएको देखिन्छ । नेपालमा पाठकहरूको संख्या विगतमा भन्दा वर्तमानमा धेरै घटेको यही कारण हो । पाठकको संख्या घट्दै गर्दा पुस्तकालयहरू रित्तिदै गएका छन । सञ्चारका विविध साधनहरूको विकास भएसंगै पठन संस्कृतिको कमी भएको छ । जसका कारण नेपालमा अहिले पुस्तकालय खोलिएको उदाहरण र समाचार कमैमात्र सुन्नमा आउने गरेको छ । त्यसैपनि पुस्तकालय घटिरहेको बेला पाठकहरू पाउनै समस्या छ । त्यसमाथि पुस्तकालयमा गएर पढ्ने बानीको विकासमा पनि धेरै कमी आईसकेको छ । भएका पुस्तकालय पनि जीर्ण वन्दै गएका छन । तिनको भौतिक संरचना निर्माणमा बेवास्ता गरिएको छ । ऐतिहासिक पुस्तकालय संरक्षणमा चासो दिइएको छैन् । नेपालका पुस्तकालयले राणाशासन अन्त्यमा ठूलो भूमिका निर्वाह गरेका थिए । राणाशासन अघि स्थापना भएको बुटवलको महावीर पुस्तकालय त्यस्तो पुस्तकालय हो जहाँ गएर पढ्न राणाहरूले प्रतिवन्ध जस्तै लगाएका थिए तर राणा शासन अन्त्यमा त्यो पुस्तकालयको पनि ठूलो भूमिका रहेको इतिहास विर्सन सकिदैन ।

पाल्पाको धवल पुस्तकालय पनि ऐतिहासिक पुस्तकालय हो । यो पुस्तकालयको पनि अहिले भौतिक संरचना जीर्ण वन्दै गएको छ । बुटवलमा केही पुस्तकालय छन, ती पुस्तकालयमा पाठकको अभाव छ । हरेक बर्ष भदौ १५ गते पुस्तकालय दिवस मनाउने गरिएको छ । वि.सं. १८६९ भदौ १५ गते तत्कालीन राजा गिर्बाणयुद्ध बीरबिक्रम शाहले पण्डित केदारनाथ झालाई किताब तहबील खानाको अध्यक्ष बनाएको सम्झनामा पुस्तकालय दिवस मनाईदै आइएको छ । पुस्तकालय दिवस मनाउँदै गर्दा अवको विकल्पका विषयमा पनि सोच्नु जरुरी छ । अव पुस्तकालयमा गएर दिवस मनाउने क्रम हराउँदै गएकोले अव ई पुस्तकालयको विकल्पका विषयमा सोच्नु जरुरी देखिएको छ । ई पुस्तकालयमार्फत सर्च गरेर आफूलाई आवश्यक सामाग्री पढ्न सकिने भएकोले अव त्यसतर्फ सोच्नु जरुरी भैसकेको छ ।

पुस्तकालय दिवस मनाउँदै गर्दा अप पुस्तकालयमा गएर पुस्तक पढ्ने भन्दा पनि भएका पुस्तकालयको संरक्षण गर्दै घरघरमै पुस्तकालयको अवधारणा बनाउनु जरूरी छ । अहिले एक क्लिकमा विश्वका महत्वपूर्ण सूचना पाउन सकिन्छ । महत्वपूर्ण पुस्तक पढ्न सकिन्छ । के अव पुस्तकालयको युग समाप्त भएकै हो त ? साहित्यकारहरू यो कुरा पत्याउन चाहँदैनन तर पनि विकल्प पनि बाँकी छैन । किनभने बुटवलको पुस्तकालयकै अवस्था हेर्दा दिनमा एउटा पाठक पनि पुस्तकालय छिर्दैनन् । पुस्तकालय स्थापनाको क्रम पनि धेरै घटेको छ । धेरथोर भएका पुस्तकालयको अस्तित्व रक्षा गर्नपनि हम्मेहम्मे परेको छ । यस्तो अवस्थामा पुस्तकालय दिवस मनाईरहनु केवल इतिहास बचाईराख्नु मात्र हो कि जस्तो अनुभूति गर्न थालिएको छ । पुस्तकालयमा पाठकको अभावका पछि सामाजिक सञ्जालको भूमिका पनि मूख्य रहेको कुरा नकार्न सकिदैन । जेहोस पुस्तकालयमा गएर पढ्ने संस्कार हटेपनि पुस्तक पढ्ने संस्कृति नहराओस् । पुस्तकालय दिवस मनाईरहँदा पठ्न संस्कृति बढाउनेतर्फ हाम्रो प्रयास सार्थकसिद्ध हुनुपर्दछ ।