पाल्पा, २४ असार ।
सिमसिम पानी, धुम्म आकास, खोक लगाउनेहरुको गोरु दौडाउने प्रतिस्पर्धा, पुरुष आली लगाउने महिलाहरुले कहाँ छ र चरीको घर रात कटाउने लपक डालीमा बसेर भन्ने गित गाउँदै गितको तालमा रोपाई गर्दाको क्षण माडी फाँट नै गुन्जायमान हुन्थ्यो । हुने खाने सम्पन्न परिवारले रोपाई गर्दा आज फलानाको बाजे रोपाई भनेर चर्चाको विषय हुन्थ्यो ।
असार महिना लाग्ना साथ खेती गर्ने, खेतको क्षेत्रफल अनुसार गोरुको हल पनि त्यति नै हुन्थ्योे । पुरुषहरुले जोत्ने, हेगा लगाउने, खोक लगाउने जस्ता काम गर्थे भने महिलाहरु धान रोप्ने, बिउ उखेल्ने जस्ता कार्यहरु गर्थे ।
जब समाज आधुनिकतातर्फ ढल्कदै गयो प्रविधिको बिकास हुँदै गयो । हलगोरु आजकाल देख्नै पाइन्न । नया पुस्ताका लागि यस्ता कार्यहरु नौलो लाग्न लाग्दछ ।
पहिले पहिले रोपाई गर्दा ज्याला दिने भन्ने गोरुदेखि खेताला सबै अरिम परिम थियो । खाजाको लागि चामल पिसेर घिउमा बनाइएको पुुवालाई टपरीमा कर्कलोको अचारसंग खाने गर्दछन् । त्यो अत्यन्तै समावेशी तथा समाजवादी नीति अनुरुपको थियो । त्यो कृषकको सभ्यता सस्कृति भएको तानसेन नगर दमकडाका मिन प्रसाद बन्जाडे बताउँछन् ।
दिनभर खेतमा गित गाउँदै रोपाई गरेर थाकेका खेतला फेरि घर जाँदा गित गाउँदै बाटो नै रमाइलो भएको पुराना पुस्ताको अनुभव रहेको छ । सबैका घर घर एक हल गोरु हुन्थ्यो । गाउँ नै भरिभराउ हुन्थ्यो । हल गोरुदेखि खेतला सम्म सबै परिम चल्थ्यो । कृषि कर्मलाई अंगालेका कारण खाद्यान्नले जिल्लालाई आत्मनिर्भर बनाएको थियो । खेतका काम सबै त्यसैगरी चलेको थियो । अचेल सबै हराएको वगनासकाली गाउँपालिका नायरका हरिबहादुर सारु बताउँछन् ।
जिल्लाको अन्न भण्डार भनिने रामपुर,अर्गली, सर्देवा, कचल सबै फाँटहरु हुन्् । सबै भन्दा पहिला रोपाई हुने माडी फाँटमा हो । असारको पहिलो साताबाट सुरु भएको रोपाई साउनको तेस्रो हप्ता सम्म चल्थ्यो । तर आजभोलि गोरुको ठाउँ ट्याक्टरले लियो । ट्याक्टरका कारण परिम गर्ने खेतला पाउनै छाडे । खेतीयोग्य जमिन टुक्रिने र बाँझिने क्रम बढ्दै गएको छ । हिजो जनधनले भरिएको गाउँ आज वनमारा र वन्यजन्तुले ढाकिएको छ । खेती गर्ने पुराना पुस्ता अस्ताउँदै गए । नया पुस्ता रोजगारको लागि आफ्नो बासस्थान छाडे । समय अनसार घण्टाको ज्यालामा काम गर्ने १ सय मुरी धान स्याहार्नेहरु १–२ बोरामा सीमित भए , पुवाको खाजाको ठाउँ चाउमिन र चाउचाउले पुरा गरी दिएको माथागढी गाउँपालिका कसेनीका पुराना पुस्ताका डिल बहादुर राना बताउँछन् ।
अवसर र संभावनाको खोजीमा गाउँ बस्तीमा मानिस शहर केन्द्रित भए । खेतबारी जोत्नका लागि साना साना ट्याक्टर पसे । महिना दिन सम्म लगाएर काम गर्ने समयमा एक दुई घण्टामा नै काम सकियो । सजिलो र छिटोको लागि हाम्रा पुराना सस्कृति अब इतिहासको पानामा भयो । अब यस्ता कार्यहरु नया पुस्ताका लागि अचम्म र नौलो भएको माथागढी गाउँपालिका कसेनीका अगुवा कृषकहरु बताउँछन् ।
जब रोपाई सकिन्थ्यो, तव गोरुलाई तागतिला घाँस अन्नहरु खुवाउने, खोलामा लगेर हिलो पखाली दिने, गोरु जोत्ने हलीलाई पनि बिसौनी भन्दै मिठो मिठो खुवाउने चलन थियो । यसले एउटा संस्कृतिको विकास गरेको थियो । अब तिनै कुरा सबै हराउन पुगेको तानसेन नगर दमकडाका पुराना पुस्ताका वेद प्रसाद न्यौपाने बताउँछन् । पुराना पुराना संस्कृति हराउनुमा पहिलो त गाउ नै सुनसान हुन हो । त्यसैगरी जमिनको क्षेत्रफल पनि खोटिदै जानु हो । त्यसैमाथि छिटो र सजिलोको लागि प्रविधिको विकास हुँदा सभ्यता र सस्कृति पनि हराउँदै गएको उनले बताए ।
खेतमा रोपाई गर्दा र धान काट्दा सम्म कही कतै अरिम परिम चलेको छ । त्यसैगरी धान स्याहार्ने क्रममा पनि काम र समयको बचत भएको छ । पहिलापहिला मंसिर भरी धान काट्ने र पुष लागेपछि धान दाउने प्रचलन अब धान काटेकै दिन थे«सर लगाएपछि लाएकै दिन धान पराल स्याहार्ने र काट्ने गरेर सक्ने गरिन्छ ।
२१ मंसिर २०८२, आइतबार
