खोज

कुष्ठरोगलाई परास्त गरौं भन्ने नाराका साथ विश्व कुष्ठ रोग दिवस आज आईतवार नेपालमा पनि विविध कार्यक्रम गरि मनाईदैछ । कुष्ठरोगीसँग भेदभाव नगरौँ, ‘कुष्ठरोगीलाई माया गरौँ, कुष्ठरोगीप्रति हुने भेदभाव अन्त्य गरौँ भन्ने नारा बर्षौदेखि सुन्दै आएका छौं तर कुष्ठ रोगीप्रति अहिलेपनि हेयको दृष्टिले हेर्ने परम्परा कायमै छ । यो बर्षको कुष्ठ रोग दिवसको नाराले नै धेरै कुरा सम्वोधन गरेको छ । वास्तवमा अव कुष्ठरोगलाई परास्त गर्नैपर्नेछ । दिवसका अवसरमा आयोजना हुने कार्यक्रमले कुष्ठरोगसम्बन्धी भ्रमजन्य परम्परागत मान्यता तोड्न यो दिवसले पनि महत्वपूर्ण काम गर्छ । अझ नयाँ पुस्ताले कुरीतिजन्य सवालका मामलामा प्रतिवाद गर्नुपर्छ । सरकारले पनि ‘कुष्ठरोग मुक्त समाज’ घोषणा गरिसकेको छ । नेपालबाट कुष्ठ रोग नियन्त्रण हुँदै गएको भनिएपनि छिटफुटरूपमा देखापर्नु चुनौतिकै विषय हो । पुर्खौदेखि चलिआएको यो रोगले नेपाली समाजलाई नराम्रोसंग जरा गाडेको छ । सामाजिक कुरीति र मान्यताहरूका कारण अझैपनि कुष्ठ रोगीहरूलाई समाजले हेर्ने दृष्टिकोणमा परिवर्तन आउन सकेको छैन । त्यही कारण कुष्ठ रोगीहरू समाजमा अन्तरघुलित हुन सकिरहेका छैनन । उनीहरूलाई मानसिक रूपमै समाजबाट टाढा राखिएको छ । रूपन्देहीमा कुष्ठरोगीहरूको संख्या अझैपनि बढेको छ । सरकारले कुष्ठ रोग नियन्त्रणमा आएको बताइएपनि यसको नियन्त्रण हुन सकेको छैन । यही रूपन्देहीमा समेत कुष्ठरोगीहरू वर्षेनी बढिरहेका छन । जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय रूपन्देहीका अनुसार जिल्लामा बर्षेनी कुष्ठरोगी फेला पर्नेक्रम रोकिएको छैन । कुष्ठ रोगको संख्या बढिरहेकोले सरकारले लिएको लक्ष्य भेटाउन समेत जटिल रहेको चिकित्सकहरू नै बताउँछन । कुष्ठरोग प्रभावितहरूप्रति जागरुकता देखाउने उद्देश्य अनुसार सन् १९५४ देखि विश्वभर यो रोगविरुद्ध दिवस मनाउन थालिएको थियो । यो एक प्रकारको जीर्ण संक्रमण हो ।

यो रोग ‘माइकोब्याक्टेरियम लेप्रे’ र ‘माइक्रोब्याक्टेरियम लेप्रोम्याटोसिस’ जीवाणु ‘ब्याक्टेरिया’ को संक्रमणको कारणले लाग्छ । संक्रमणको सुरुवातमा कुनै लक्षण देखा नपर्न पनि सक्छ । कुष्ठरोग ‘पौसिबेसिलरी’ र ‘मल्टिबेसिलरी’ अथवा सर्ने र नसर्ने गरी दुई किसिमको हुन्छ । त्यही भएर कतिपय प्रभावित मानिसहरूले चेतनाको अभावमा उपचारमा हेलचेक्र्याइँ गर्दा विरामीको अवस्था नाजुक भई मृत्यु समेत हुने गरेको पाइन्छ । तसर्थ कुष्ठरोगलाई सामान्य रोग भनेर हेलचेक्र्याई गरिनुहुँदैन । नेपाल कुष्ठरोग मुक्त मुलुक घोषणा भइसकेपनि यस प्रकारका रोगको लक्षण देखिएका मानिसहरूले सामाजिक तथा पारिवारिक ग्लानी महसुस गरी उपचार प्रक्रियामा सहभागी नभएका उदाहरणहरू प्रशस्तै भेटिन्छन् । त्यही भएर बेला–बेलामा कुष्ठरोग संक्रमित व्यक्तिहरू देखापर्दै आइरहेको पाइन्छ । मानिसमा उपचार गरे निको हुन्छ भन्ने विश्वास दिलाउन अझ प्रभावकारी अभियानहरू संचालन गर्नु आवश्यक देखिन्छ । त्यसो त सरकारले नेपालबाट कुष्ठ रोग निवारण भएको घोषणा गरिसकेको छ । प्रति १० हजारमा एकजनामा कुष्ठ रोग भेटिएपछि सरकारले यसको निवारण भएको घोषणा गरेको थियो । आजभन्दा १४ वर्ष अघि २०६६ सालमै घोषणा गरेको थियो तर बिडम्वना नेपालमा कुष्ठ रोगीहरू फेला पर्ने क्रम रोकिएको छैन बरु बढ्दै गएको देखिएको छ । कुष्ठ रोगको चुनौति कायमै भएपछि यसको नियन्त्रणमा अव सशक्त ढंगले अघि बढ्नुपर्ने जरुरी देखिएको छ ।

१४ वर्ष अघि नै निवारण भएको घोषणा गरिएको यो रोग अझै कायमै रहनुमा सरकारको गंभीर लापरवाही हो भन्दा अत्युक्ति नहोला । निवारण भनिएपछि यसको नियन्त्रणमा खासै चासो नदिइएको साँचो हो । त्यसकारण पनि यो रोगले विस्तारै आकार लिदै गएको छ । यस विषयमा सम्वद्ध स्वास्थ्यकर्मीहरूको ध्यान जानुपर्ने जरुरी देखिएको छ । कुष्ठ रोगबाट प्रभावितहरू समाजमा घुल्नै सकिरहेका छैनन् । कुष्ठ रोगी भनेपछि अघिल्लो जुनीको पाप ठान्ने मानसिकता हाम्रो समाजमा अझैपनि कायमै छ । कुष्ठ रोगीहरूलाई हेय दृष्टिले हुर्ने मानसिकतामा परिवर्तन नहुँदा यो रोगको समस्या भन्दा पनि रोगले निम्त्याएको दुर्भावना र अवहेलना झनै भयानक छ । त्यसकारण यो रोगको नियन्त्रणसंगै सामाजिक दृष्टिकोण परिवर्तनका लागि सचेत हुने बेला आईसकेको छ ।