खोज

गुल्मी, ३२ असार ।

जिल्लाको पश्चिमी भेगमा बसोबास गर्ने कुमाल समुदाय निहुरो र डौँडे बिक्री गरेर घर खर्च चलाउने गर्दछन् । उनीहरूले वर्षौँदेखि वन जङ्गलमा पाइने जडीबुटीजन्य तरकारी निहुरो र डौँडेलाई सङ्कलन गर्ने र त्यसलाई बिक्री गरेर घरमा नुन तेलको जोहो गर्दै आइरहेका छन् । उनिउँ प्रजातिको एक प्रकारको वनस्पतिको रूपमा चिनिने निहुरो र डौँडेलाई तरकारी र अचार खानका लागि निकै स्वादिलो मानिन्छ ।

जिल्लाको पश्चिमी क्षेत्रमा बसोबास गर्दै आइरहेका विपन्न कुमाल समुदायहरू बढी मात्रामा यो पेसासँग जोडिँदै आइरहेका छन् । जेठ महिना सुरु भएपछि असोज महिनासम्म वन पाखाहरूमा प्रशस्त मात्रामा निहुरो र डौँडे पाइने गर्दछ । मानिसहरू बिहानै उठेपछि डोको र नाम्लो बोकेर जङ्गलसम्म पुगेर डोको भरी निहुरो र डौँडे टिपेर फर्कने गर्दछन् । यस क्षेत्रमा बसोबास गर्ने कुमाल समुदायसँगै अन्य विपन्न परिवारका मानिसहरूको दिन चर्या दिनभर जङ्गल र पाखाहरूमा निहुरो टिपेर बित्ने गर्दछ ।

जङ्गल र खोला खोल्साहरूमा प्रशस्त मात्रमा निहुरो र डौँडे पाइन्छ । एक दिनको समय लगानी गरेर राम्रै आम्दानी गर्न सकिने भएका कारण त्यस क्षेत्रका कुमाल समुदाय वर्षौँदेखि यो पेसालाई अँगाल्दै आएका छन् । उनीहरू आफूले अघिल्लो दिन टिपेको निहुरो दोस्रो दिन बिहानै बिक्रीका लागि स्थानीय बजारदेखि सदरमुकाम तम्घाससम्म ल्याई पुराउने गर्दछन् ।
जिल्लाको अर्जै, घमिर, अर्खाबाङ्, नेटा, ह्वाङ्दी, लगायतका जङ्गलहरूमा प्रशस्त मात्रामा निहुरो र डौँडे पाइने गर्दछ ।

विपन्न परिवारहरूको लागि यो यति बेला राम्रो आम्दानीको मुख्य श्रोत बनेको छ । आफूले निहुरो र डौँडे बिक्री गरेर मासिक ३० हजार रूपैयाँसम्म कमाउने गरेको जिल्लाको इस्मा गाउँपालिका –५ की सरस्वती मुखिया बताउँछिन् । उनलाई यसैबाट घर खर्च चलाउन निकै सजिलो भएको छ ।

एक मुठा निहुरो र डौँडेलाई ५० रुपैयाँमा बिक्री गर्ने गरेको मुखियाले बताइन । “दिनभर जङ्गलमा पुगेर टिप्ने हो, झरी, घाम, सर्प सबैबाट जोगिनुपर्छ, टिपेर ल्याएपछि बिक्री गर्न त गाह्रो छैन, घर खर्च चलाउन कसैसँग सापट माग्नु परेको छैन,” उनले भनिन् । जङ्गलबाट टिपेर ल्याएका वस्तुहरूको गाउँमा खासै महत्त्व नहुने भएका कारण त्यसलाई डोकोमा बोकेर बिक्रीका लागि सदरमुकाम तम्घाससम्म ल्याउने गरिन्छ ।

यसलाई उत्पादन गर्न कुनै लगानी गर्नु नपर्ने, जङ्गलमा पुगेपछि सित्तैमा टिप्न पाइने र बजारमा राम्रो मूल्य पर्ने भएका कारण उनीहरूलाई यो राम्रो आम्दानी गर्ने माध्यम बनेको छ । जङ्गलबाट टिपेर ल्याएको निहुरो र डौँडेलाई सुरुमा साना साना मुठा बनाउने र त्यसलाई डोकोमा बोकेर बिक्रीका बजारसम्म पुराउने गरिन्छ ।

एउटा डोकामा एक सय तीसदेखि एक सय ५० सम्म निहुरोका मुठाहरू अट्ने गर्दछन् । निहुरोको तुलनामा डौँडे अलि मोटो हुन्छ । यसले राम्रो मूल्य पाउने गरे पनि यसलाई टिप्न भने गाह्रो काम भएको इस्मा अमरपुरकी सिता कुमालले बताइन । “दिनभर जङ्गलमा जाने हो, पानी परेको बेला रुझ्दै टिप्नु पर्छ, जङ्गलमा जुकाले टोकेर हैरान पुराउँछ, सित्तैमा भेटिन्छ भनेर के गर्नु यसमा पैसासँग दुःख पनि धेरै छ, उनले भनिन् ।

सिता मुखिया मात्र हैन उहाँसँगै पसिना पुछ्दै डोकोमा निहुरो बोकेर सदरमुकाम आइपुगेकी चमेली राना निहुरो र डौँडे बिक्री गरेपछि घर फर्कँदा नुन, तेल र साबुनदेखि बच्चा बच्चीलाई कापी कलम समेत किनेर लैजाने गरेको बताइन । “आम्दानी नहुने हामीजस्तालाई घर खर्च चलाउन निकै सजिलो भएको छ” उनले भनिन् ।

बर्खाको समयमा जङ्गलदेखि निहुरो टिपेर दुई दिनको समय खर्चेर सदरमुकामसम्म आउन उहाँहरूलाई त्यत्ति सहज भने छैन । तर पनि उनीहरूको यो पेसालाई भने कहिल्यै घामपानीले छेकेन । गुल्मीको निहुरो डौँडे सदरमुकाम तम्घासमा मात्र हैन बुटवलका हाटबजारसम्म पुग्ने गर्दछ । आफन्तहरूलाई कोसेलीको रूपमा पनि यसलाई खोजी खोजी पठाउने प्रचलन छ ।

बजारमा विषादी प्रयोग गरेका तरकारी खाँदाखाँदै हैरान परेका मानिसहरूका लागि पहाडको जङ्गलबाट टिपेर ल्याएको अर्ग्यानिक वस्तुहरूको बजारमा प्रशस्त मात्रमा माग हुने गर्दछ । निहुरो र डौँडेबाट अचार, तरकारी र चुकौनी लगायतका परिकारहरू बनाउन सकिने र ती परिकारहरू निकै मिठो र स्वादिलो हुने गरेको स्थानीय हरिप्रसाद शर्माले बताए । यसलाई बिक्री गरेर यस क्षेत्रका विपन्न कुमाल समुदायले सिजनमा न्यूनतम दश हजारदेखि तीस हजार रुपैयाँसम्म आम्दानी गर्दै आएका छन् । यस क्षेत्रमा विशेष गरी डाँठे, झुसे र कान्ले गरी तीन प्रकारका निहुरो पाइनछन्