खोज

नेपाली हिन्दू महिलाहरूको महान चाड तीज सबैको घरघरमा आईपुग्यो । घर घरमा सानो तीजको दर (कृष्ण जन्माष्टमी अघिल्लो दिन) र ठूलो तीजको अघिल्लो दिनको दर खानु स्वभाविक हो । तीज आजकल तीज आउनुभन्दा एक महिना पन्ध्र दिन अगाडिबाटै होटल होटल र पार्टी प्यालेसमा पुग्यो । घरमा आफ्ना दिदी बैनी, फूपुचेली, भान्जा भान्जी बोलाएर ख्वाउनु, नाच्नु गाउनु स्वभाविकै हो । कृष्ण जन्माष्टमीदेखि ऋृषिपञ्चमीसम्मको समयलाई तीजकै रूपमा लिईन्छ । त्यसो त तीजका गीतहरू हिजोआज अलि पहिलेदेखि बज्न थाल्छन् रेडियो टिभीमा । कलाकारहरूले कमालै गरिदिएका हुन्छन् । पहिला पहिला जस्तो घाँस दाउरा, मेलापात जाँदा वा खेतबारीमा काम गर्दा गीत जुराउने गाउने र तीजको दिन तिनै गीत डाँडा चौतारीमा बसेर सबैले गाउने नाच्ने गर्ने चलन हराइसक्यो । कलाकारले गाएका गीत र नाच सबैका घरघरै तीज आउनु भन्दा एक महिना पहिलादेखि बजेको र नाचेको हेर्न सुन्न पाईन्छ । त्यसका साथै तीजको अघिल्लो दिन दर खाने र चेलीबेटी बोलाएर ख्वाउने दर आजकल लामो समयसम्म चल्न थालेको छ ।

तीज पर्वको नाममा एक महिनादेखि संघ संस्था र समूहहरूको आयोजनामा दर ख्वाउने र खाने चलन बढेर गएको छ । यसलाई संस्कृति मानौ वा बिकृति के मानौ ? यस्तो चलनलाई संस्कृति भन्न मनले मान्दैन । बिकृति भनौ असामाजिक भईने डर लाग्छ । सामान्यतया सानो तीज कृष्ण अष्टमीको अघिल्लो दिन सानो तीजदेखि ठूलो तीजको दर खाने दिन र पञ्चमीसम्मको समय तीज हो । त्यो समयमा तीज मान्नेहरू आ– आफ्ना घरघरमा छोरी चेली बोलाई दर ख्वाउने खाने हाम्रो परम्परागत चलन छ । तर अहिलेको तीज एक महिना अघिदेखि होटल र पार्टी प्यालेसमा खाने ख्वाउने चलन बढेर गएको छ । त्यस्तो दरलाई तीजको दर भन्ने वा अरू कुनै नाम दिने ? यस्तो खालको दर धेरैलाई धान्न सकस भएको छ । जतिसुकै महँगीले नेटो काटे पनि दर होटल र पार्टी प्यालेस पुगेको छ । भई नभई गहना र साडी प्रदर्शन गर्न पार्टी प्यालेस पुग्नैपर्ने र फोटो सेसन गरेर फेसबुकमा राख्नैपर्ने बनाएको छ । देखिन्छ पनि त्यस्तै ।

एकातिर चेलीबेटी तथा महिला दिदी बहिनीहरू तीजको रमझममा ब्यस्त छन । उता चेलीबेटीहरू पीडामा पनि छन । महिला दिदी बहिनीहरूमाथि हिंसाका घटनामा बृद्धि भैरहेको छ । झैझगडा तथा हिंसाले घर बिग्रन्छ, समाज र देश नै बिग्रन्छ, यो ध्रुवसत्य हो । कसैले कसैलाई पीडा दिने काम गर्नुहुँदैन र सबैले आत्मसम्मानका साथ बाँच्न पाउनुपर्छ । सबैले सबैको मानव अधिकारको रक्षा गर्नुपर्दछ । अझ महिला भनेको हाम्रो घरको हजुरआमा, आमा, दिदी, बहिनी, भाउजूमात्र होइन, घरको गहना हुन्, शिक्षक हुन्, गुरु हुन् । देवी सरस्वती लक्ष्मी सबै हुन् । श्रीमती भन्दैमा पैतालाको धूलो सम्झनु नै पहिलो अपराध हो । श्रीमती पनि महिला हुन् । मेरो घर बनाउन यिनको महत्वपूर्ण हात छ । यिनकै सहयोगले मैले जिन्दगीमा धेरै काम गर्नुपर्दछ, त्यसैले मैले सम्मान गर्नुपर्दछ भन्ने उज्यालो भावना मनमा पालेर बस्नुपर्दछ । घरकी महिला खुशी हुँदा घर नै उज्यालो हुन्छ र जीवन सुखी हुन्छ भन्ने सोच र विचार हामीमा नहुँदा अनावश्यक हिंसाले ठाउँ पाएको स्पष्ट हुन्छ ।

संघीय, प्रदेश र स्थानीय निकायले गाउँ–गाउँ, कुनाकाप्चासम्म चेतना फैलाउने काम गर्नु आवश्यक छ । खासगरी दैनिक ज्याला मजदुरी गर्ने गरिब परिवारभित्र यस्तो हिंसाले अनेकौं परिवारको बिचल्ली भएको छ । सबैभन्दा पहिले स्थानीय जनप्रतिनिधिहरूलाई कानुनका बारेमा प्रशिक्षण दिएर उनीहरूमार्फत चेतना फैलाउने काम गराउनुपर्दछ । अनिमात्र महिलाहरूले तीज मनाएको पनि अनुभूति गर्न पाउँछन् । भोका नाङ्गा खान नपाएकाहरूको पेट भरियोस, नाङ्गो शरीर ढाकियोस, सबैका छोराछोरीले पढ्न पाउन, बिरामी हुँदा उपचार औषधी पाउन, सबैले आफ्नै देशभित्र कामगर्ने वातावरण बनोस् भन्ने चाहना सबै मानिसको मनमा हुन्छ । कोहीलाई के को पीर, घर ज्वाइलाई खानकै पीर भन्ने उखान जस्तै पेटभरी खान नपाउनेलाई खानैको पीर त हुन्छ नै ।

त्यही जनचाहना पूरा गर्न देशमा धेरै पटक आन्दोलन भएका हुन् । आन्दोलनले सत्ता परिवर्तन त ग¥यो । नयाँ शासक पनि जन्मिए । शासन गर्ने शासक दूरदर्शी इमान्दार भईदिएको भए यति सानो मुलुकमा त्यति कुरा नजुट्ने पनि होईन । तर हाम्रो देश त बेईमान, घुसखोर दुईनम्बरी, जालझेली हिंसक नेता र शासकहरूको फन्दामा पो फस्दैगयो । घुसखोर, बेईमान, जालीझेली गर्नेहरूको अखडा पो बनेको रहेछ । पहिला राजाको आडमा उनका भाई भारदारले देशका सम्पदा लुट्नसम्म लुटे बेचे । कसैको स्वार्थ पूरा गर्न दरबार हत्याकाण्ड गराए । बहुदल आएपछि बहुदले नेताको आडमा उनका समर्थक, कार्यकर्ता छोरा नातिले लुट्ने काम गरे । त्यही सिलसिला एमाले, माओबादी नेताका आडमा उनका छोराहरूले गर्ने गरेका रहेछन् । अहिलेका नेताको पालोमा आउँदासम्म त नेपाली नै नेपालमा अल्पमतमा परिएला भन्ने डर लाग्न पो थालेको छ त । के हुने होला देश ? देशको अवस्था यस्तो भैरहेको बेला तीज मनाउन पनि जाँगर नचल्ने अवस्था भैसकेको छ । अर्कोतर्फ तीजको बेलामा पहिला पहिला गाईने दुःख सुखका गीत, पतिको घर र माइतमा भोग्नुपरेका समस्या, अपहेलनाका गीत नयाँ पुस्ताले त्यति गाउँदैनन् ।

छोरी चेलीबेटीले भोग्ने समस्या अहिले पनि उस्तै छन् । समस्याको प्रकृति केही भिन्न होला । खाने लाउने समस्या गुँड भएपनि शिक्षा स्वास्थ्यदेखि अपहेलना बोक्सी र पतिपत्नी बीचका दुब्र्यवहार र हिंसाका समस्या निकै छन् । ती समस्याका गीत र छोरी चेलीप्रति गरिने असमान ब्यवहारका गीत भन्दा महिलाहरूमा राजनैतिक चेतनाको विकासले पनि होला आजकल देशको राजनीतिक परिस्थिति, नेताहरूका आनीबानीप्रति ब्यङ्ग गरिएका गीत गाउन र सुनाउन थालिएको छ । गीत जुराएर दिदी बैनी जम्मा भएर सामूहिक रूपमा मादल र थपडीको तालमा गाउने नाच्ने काममा कमी र शिथिलता आएको छ । त्यसको ठाउँ क्यासेटमा बज्ने गीत र टिभीमा प्रसारण हुने नाचले लिएको छ । आजकल तीज एउटै जात र थरमा पनि सिमित छैन । सबैको साझा पर्व बनेको छ । यसलाई तीजको असल पक्षको रूपमा लिनुपर्छ । तर, अर्को तिर तीज हुने खानेको चाड जस्तो भएको छ । हुने खानेलाई जसरी, जहाँ, जति दिन दरखान हिडे पनि केही फरक नपर्ला तर हुँदा खानेलाई यस्तो खालको तीजले पक्कै सकस बनाउँछ । वास्तविक दर र दरको महत्व एकदिन दुईदिन मात्र हुन्छ । त्यसपछिको दर त खासमा दर नभएर भोज भने हुन्छ, तीजको भोज । पछिका पुस्तालाई तीज र दरको महत्व बुझाउन र संस्कृतिलाई निरन्तरता दिन पनि वास्तविक तीजको दर जान्नुपर्ने हुन्छ ।

तीजको वास्तविक मौलिकता बुझाउनुपर्ने हुन्छ । अहिले मनाउने गरेको तीजको अव आस्थालाई बढावा दिँदै जाने हो भने वास्तविक तीजको महत्व र तीज के कसरी मनाउथे भन्ने कुरा इतिहासका पानामा खोज्नुपर्ने हुन्छ । तीजलाई गाह्रो साह्रो नबनाई सरल र संस्कृतिको रूपमा मनाउदै जानु आवश्यक छ । तीजको वास्तविक सांस्कृतिक महत्व बढाउने काम गरौं । अहिले मनाउने गरिएको तीज संस्कृतिले तीजको सांस्कृतिक महत्व एकादेशको कथा बन्न सक्छ । यो कुरा सबै चेलीबेटीले बुझ्नु र बुझाउनु जरुरी छ । सबैमा तीजको मंगलमय शुभकामना ।