खोज

कपिलवस्तु, १५ बैशाख

पुरातात्विक स्थल कपिलवस्तुको सिसहनिया कोटमा पर्खाल निर्माणका क्रममा पुरातात्विक क्षेत्रको मान्यता बिपरित जेसिबीको प्रयोग गरेको भेटिएको छ । लुम्बिनी बिकास कोषले पर्खाल निर्माणका लागि ठेक्का लगाएको रुपन्देही सिद्धार्थनगरको निर्माण व्यवसायी कम्पनी दया निर्माण सेवाले पर्खाल निर्माणका क्रममा जेसिबीको प्रयोग गरेको हो । कोटको पश्चिम क्षेत्रमा बिगतमा रहेको काँडेतारको पिलर उखेल्नका लागि जेसिवीको प्रयोग गरेको भेटिएको छ । सो क्षेत्रमा पिलर उखेल्न प्रयोग भएको जेसिबीले पिलरहरु भएका स्थानमा आधार मिटरसम्म गहिरो खनेर पिलर निकालेको हो ।

सन्तोष रायमाझी प्रोपराईटर रहेको सो निर्माण व्यवसायी कम्पनीका प्रतिनिधिको रोहबरमा सिसहनियामा जेसिबी प्रयोग गरेको भेटिएको हो । पुरातात्विक क्षेत्रमा मापदण्ड बिपरित जेसिवी प्रयोग भएको सूचना पाएपछि कोषका परिषद सदस्य गोपीकृष्ण शर्माले तत्कालै जेसिबीबाट भएको काम रोक्न पहल गरेका थिए । साईटमा भेटिएका दया निर्माण सेवाका प्रतिनिधि बिनोद थापाले कोषले नै अनुमति दिएकाले आफुहरुले पुरानो तारबारमा रहेका पिलर उखेल्नका लागि जेसिबी प्रयोग गरेको बताए । सिसहनिया कोटमा १ हजार मिटरको पर्खाल र सगरहवामा ७ सय मिटरको पर्खाल गरी १ हजार ७ सय मिटर पर्खाल निर्माणको एउटै प्याकेजको ठेक्का दया निर्माण सेवाले लिएको छ । जसमा ब्रिक, स्टोन र तारबारको कामको पर्खाल निर्माणका लागि भ्याट सहित ४ करोड ८९ लाख ८२ हजार २ सय ४ रुपैयाँमा ठेक्का लगाईएको हो । २०७९ माघ २२ गते सम्झौता भएको ठेक्काको सम्पन्न गर्नुपर्ने अबधि १५ महिनाको छ ।

पुरानो काँडेतारको पिलर उखेल्नका लागि मात्रै जेसिबी प्रयोग गर्न दिईएको लुम्बिनी बिकास कोषका ईन्जिनियर नबिन कर्णले स्विकार गरे । “मानिसले पोल निकाल्न समस्या भएर जेसिबी प्रयोग भएको हो । अरु काममा जेसिबी प्रयोग गर्ने कुरै हुँदैन” ईन्जिनियर कर्णले भने । पुरातात्विक क्षेत्रको संरक्षण, सम्बद्र्धन र प्रबद्र्धनको लागि सरकारले गम्भीरताका साथ काम बढाउँदै आएको भए पनि लुम्बिनी बिकास कोषको योजना फाँट र प्राविधिकहरुले संरचना बिकासका नाममा पुरातात्विक संरचना झनै ध्वस्त पार्दै आएको लुम्बिनी बिकास कोषका परिषद सदस्य गोपीकृष्ण शर्माले आरोप लगाए । “बिगतमा तिलौराकोटमा बनाईएको पर्खाल बाहिर पनि विभिन्न संरचना भेटिएको अवस्थाले योजना फाँटले हचुवामा पूर्वाधार निर्माण गरेर संरचना संरक्षण गर्ने भन्दा पनि बिगार्दै आएको पुष्टी हुन थालेको छ” शर्माले आक्रोश व्यक्त गर्दै भने ।

पुरातात्विक क्षेत्र सिसहनिया कोटमा जेसिबीको प्रयोग गरेको बिषय जानकारी नरहेको र आफुले पनि परिषद सदस्य शर्माबाट जानकारी पाए लगत्तै काम रोकाएको लुम्बिनी बिकास कोषका पुरातत्व अधिकृत हिमाल उप्रेतीले बताए । बिगतमा सिसहनियामा निर्माणको कार्यमा जेसिबीको प्रयोगमा रोक लगाउँदै आएको जानकारी दिदै कुनै पनि पुरातात्विक क्षेत्रमा जेसिबी सहितका उपकरण प्रयोग गर्न नमिल्ने उप्रेतीले स्पष्ट पारे । “जानकारी आएपछि तत्कालै जेसिबीको प्रयोगमा रोक लगाएका छौं” उनले भने ।

मायादेवी गाउँपालिका वडा नम्बर ५ को सिसहनिया गाउँ पूर्व सडकको छेउँमा रहेको सिसहनियाकोट ७ सय वर्ग फिट क्षेत्रफलमा फैलिएको छ । सिसहनिया कोट चारैतिर पर्खालले घेरिएको भए पनि सो पर्खाल अहिले जमिनमा पुरिएको छ । भारतीय पुरातत्बबिद् पीसी मुखर्जीले सिसहनिया कोटको पत्ता लगाएका थिए । त्यसपछि सन् १९९३ मा नेपाल र ईटालीको पुरातत्बविद्हरुको संयुक्त टोली अध्ययनका लागि त्यहाँ पुगेको थियो । टोली सदस्यले उत्खनन नगरे पनि जमिनको सतहमै पाईएका माटो र भाँडाकुँडाका टुक्रा भने ईसा पुर्बका रहेको स्पष्ट पार्दै उक्त ठाउँ महत्बपूर्ण पुरातात्बिक भएको बताएका थिए । त्यसैले सो कोटलाई शाक्यहरुको महत्वपुर्ण शहरका रुपमा रहेको हुन सक्ने अनुमान गरिदै आएको छ ।