खोज

बुटवल, २२ चैत ।

पाँच दशक अघि पारी बुटवल (बटौली) को गढीटोलका मन्दिर छेउँ तथा रुखका फेदमा बसेर बुद्धिचाल खेलेको माधव प्रधानलाई स्मरण छ । पश्चिम नेपालको पुरानो बजारमा पर्ने यहाँ स्थानीय जुलुम बहादुर बज्राचार्य, उपेन्द्र नारायण श्रेष्ठ चर्चित बुद्धिचाल खेलाडी थिए । उनीहरु चोकचोकमा जम्मा भएर बुद्धिचाल खेल्थे । गढीटोल, फुलबारी, जितगढी किल्लामात्र होईन वारी हाटबजार क्षेत्रमा पनि बुद्धिचाल खेल्ने र हेर्नेको भिड हुने गरेको उनी बताउँछन् । त्यो समयमा अहिले जस्तो मोबाईल, टिभी नहुँदा पनि समय बिताउन यस्ता बौद्धिक खेलमा आकर्षण रहने गरेको उनको दाबी छ । बुटवलमा बुद्धिचालको ईतिहास केलाउँदा पञ्चायतकालमा जुलुम बहादुर बज्राचार्य, उपेन्द्र नारायण श्रेष्ठको नाम आउँछ ।

उनीहरुबाट यो खेल विकासमा योगदान दिएको पाउँछौ । यो पुस्ताले दोस्रो पुस्ताका रुपमा माधव प्रसाद प्रधान, विजय गुरुङ, सौरभ प्रधान लगायतका खेलाडीहरु उदाए । बुटवल वडा नं १ का स्थानीय माधव प्रसाद प्रधान स्थानीय हुदै वि.सं. २०४३ मा अंचल स्तरीय प्रतियोगितामा दोस्रो भएको बताउँछन् । ‘हामी खेल्दा अहिलेको जस्तो सुविधा हँुदैनथ्यो’—उनले भने । हामीले घडी हेर्ने, लेखेर खेल्ने भन्ने नभएको उनी बताउँछन् । ‘खाट, ढुगामाथि बसेर खेल्ने गरिन्थ्यो’—उनले भने । मामाहरु खेलेको हेर्दाहेर्दै आफु पनि खेल्न थालेको प्रधान बनाउँछन् ।

विपक्षी खेलाडीलाई कुन दाउमा हराउने र आफु विजयी बन्ने भन्ने सामान्य ज्ञान सिकेका उनी पछि राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेले । ‘जुलुम बहादुर बज्राचार्य मामाबाट मैले पनि खेल सिक्न पाए’— उनले भने । बुद्धिचालको बोर्डमा हुने ६४ वटा कोठाको घर र गोटीको समेत नाम हुने हुँदा यो दृष्टिविहिन खेलाडीले पनि खेल्न सक्ने उनी बताउँछन् । अहिले यसको विश्वकप समेत हुने गरेको छ । बुटवलका टोल टोलमा खेल्ने गरिएको यो खेल असंगठित थियो । असंगठित रुपमा यो खेलको रुपमा भएको थियो । जसमा संस्थागत गर्ने काम भने वि.सं. २०४८ सालमा रुपन्देही जिल्ला बुद्धिचाल संघ गठन भएको हो । उनी अध्यक्ष रहेका थिए । तत्कालीन समयमा पारी बुटवलको महाविर पुस्तकालयसंग बुद्धिचाल खेलको सम्बन्ध जोडिएको छ । युवाहरुलाई पठन संस्कृतिसंगै खेलकुदमा आकर्षित गराउने गरी विभिन्न प्रतियोगिताहरु यहाँ हुने गरेका थिए ।

लुम्बिनी अञ्चलबाट राष्ट्रिय खेलेका थिए । लामो समय खेलाडीसंगै यो खेललाई ब्यवस्थित गर्ने गरी जिल्लादेखि केन्द्रसम्म नेतृत्व लिन प्रधान सफल भए । उनी नेतृत्वमा आएसंगै यो खेलको प्रचारप्रसारमा धेरै काम गरे ।

स्वर्गीय जुलुम बहादुर बज्राचार्यको स्मृतिमा वि.सं. २०६५ सालमा प्रथम बुद्धिचाल रनिङशिल्ड शुरुवात भयो । उहाँको स्मृतिमा आकर्षक चाँदीको जलप लगाईएको सुन्दर रनिङशिल्ड समेत निर्माण गरियो । यो प्रतियोगिता लगातार ३ वर्ष २०६७ सम्म निरन्तरता पायो । पछिल्लो तेस्रो पुस्ताका रुपमा सुमन श्रेष्ठ, शिखर रेग्मी, चमन गाहामगर, शिभम विश्वकर्मा, नमल सेढाई, विजनमान थैव लगायत राष्ट्रिय खेलाडी अगाडी आएका छन् ।

यता बुटवल ईट्टाभट्टीका बिजय गुरुङ वि.सं. २०५० मा पहिलोपटक बुद्धिचाल प्रतियोगितामा भाग लिएको स्मरण गर्छन् । सानोमा पारी बुटवलमा पहिलो पुस्ताका खेलाडीहरुबाट बुद्धिचाल खेल्न सिकेको उनी बताउँछ । टोल टोलमा हँुदै उनी विभिन्न प्रतियोगितामा भाग लिए । ‘वि.सं. २०५४ मा राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेले’—उनले भने । आमन्त्रित रुपमा आयोजना हुने देशभित्रका धेरै प्रतियोगितामा उनी प्रथम भए । उनी रेटिङ खेलाडी हुन् । उनी १८३८ मा थिए । अहिले भने उनको रेटिङ १७६८ मा रहेका छन् । राष्ट्रिय पाँचौ धनगढी, छैटौ काठमाडौ र सातौ धनकुटामा रुपन्देहीबाट प्रतिनिधित्व गरेका थिए । कास्की हेम्जामा भएको प्रथम लुम्बिनी राष्ट्रिय च्याम्पियनसिप २०७० मा भएका प्रतियोगितामा प्रथम भएर १८ औ राष्टिय बुद्धिचाल प्रतियोगिताका लागि छनौट भएका थिए । बुद्धिचालका राष्ट्रिय खेलाडी हुन् । श्रीलंकामा सन २००९ मा भएको दोस्रो मोरा किङस ईन्टरनेश्नल रेटिङ समेत खेलेका छन् । उनी नेपाल बुद्धिचाल संघका पुर्व केन्द्रीय सदस्य समेत हुन् । सन २०११ मा भारतमा भएको नवौ पारसनाथ ईन्टरनेश्नल खुला चेस प्रतियोगितामा भाग लिएका छन् । उनी भारतको हैदराबादमा २०१९ मा भएको टेट्रासफट मारिओट ईन्टरनेश्नल ग्राण्ड मास्टर खुला चेस प्रतियोगितामा भाग लिएका थिए । सन २०१० मा काठमाडौमा भएको प्रथम ललितपुर कप ईन्टरनेशनल चेस प्रतियोगितामा समेत भाग लिए । उनी अहिले प्रतियोगिता गराउने र नयाँ युवा पुस्तालाई सिकाउँदै आएका छन् । बुटवलमा दुई पटक तालिम समेत चलाएको उनी बताउँछन् । ‘बुढापाकाहरु दुई स्टेप चाल चलेर खेल्ने गर्थे’—उनी भन्छन् । लोकलमा पनि बिस्तारै फिडे वल्र्ड चेस फेडेरेसनको नियम पालना गरेर खेलाउन थाले । रुपन्देहीका केही विद्यालयस्तरमा प्रशिक्षकहरु राखेर नै सिकाउने प्रचलन शुरु भएको उनी बताउँछन् । विद्यालयस्तरको नगद सहितको प्रतियोगिताले खेलाडीहरुमा आकर्षण हुन थालेको छ ।

बुटवल उपमहानगर बुद्धि चाल संघका अध्यक्ष सुधिर पुन पछिल्लो समय सुस्ताएको यो खेलबाट बुटवलको पर्यटन विकास गर्ने गरी लागेका छन् । नेपालसहित भारत, बंगलादेश, श्रीलंका, अमेरिका, जर्मनी लगायतका देशबाट २ सय खेलाडी सहभागी हुने गरी आमन्त्रित प्रतियोगिता गर्न लागेको उनले बताए । कर्णेल उजिरसिह थापा स्मृति मेयर कप अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता २०२४ आयोजना गरी ८ वटा मुख्य ईभेन्टमा हुने प्रतियोगितामा उपाधि विजेता खेलाडीले नगद २ लाख रुपैयाँ, कप, मेडल, प्रमाणपत्रबाट पुरस्कृत हुने उनले बताए । करीब ४६ लाख रुपैयाँ खर्च हुने अनुमान रहेको प्रतियोगितामा बुटवल उपमहानगरपालिकाबाट १५ लाख रुपैयाँ सहयोग भएको छ ।

नगर खेलकुद विकास समितिका अध्यक्ष बोनिन पियाले नया युवा खेलाडीहरुलाई प्लेटफर्म दिने गरि पालिकाबाट धेरै प्रतियोगिताहरु आयोजना गर्दै आएको बताए । ग्रासरुट फुटबल विकास हुने गरि विद्यालयस्तरको फुटबल, ब्याटमिन्टन, मार्शल आर्ट लगायतका धेरै कार्यक्रमहरु गरेको उनले बताए । धेरै महत्वपूर्ण कार्यक्रमहरु जो पालिकाको बजेटमा पर्न सकिरहेको छैन त्यस्तो अवस्थामा आगामी दिनमा निरन्तरता दिईने उनले बताए ।