खोज

पाल्पा, २७ जेठ ।

रामपुर नगरको खयर वोटकी तुल्सी कार्कीलाई गरिवीले च्यापेका वखतमा खरको छाना भएको दुई तले घरमा आगो लाग्यो । तीन पुस्ताकै सम्मका लागि संरक्षण दिन सक्ने घर क्षण भरमै आँखा अगाडि ध्वस्त हुदा टुलुटुलु हेरेर बस्नु पर्ने बाध्यता भएको उनी बताउँछिन् ।

कार्कीको छिमेकी देवी सिग्देलको कथा र व्यथा फेरि छुट्टै छ । श्रीमानका दाजुभाई अंशबण्डापछि बारीमा घर बनाउनु पर्ने भयो । त्यही समयमा श्रीमान वेपता भए । साना साना छोरा छोरी बिहान बेलुका अर्काको काम नगरी छाक टार्न कठिन भयो । त्यसैमाथि आफ्नो लागि आफै घर बनाउनु पर्ने भयो । घर बनाए पनि छाना छाउनु उनका लागि मुख्य चुनौती नै भयो । जस्ता पाताको त कुरै नगरौं, खरले छाउन पनि कठिन भएको उनी बताउँछिन् ।

रामपुर नगरपालिकाले गरिव तथा विपन्न वर्गलाई सरकार भएको महसुस गराउनको लागि घरमा खरको छाना भएकाको लागि नि.ंशुल्क टिन उपलब्ध गराउने योजनालाई कार्यान्वयन गरेपछि देवी सिग्देल र तुल्सी कार्कीका लागि नगर सरकार अभिभावक भएको महसुस नै भएको उनीहरु बताउँछन् ।

नगर प्रमुख रमण थापा भन्छन्, “विपन्नताले च्यापिएका परिवारको लागि यो कार्यक्रम अत्यन्तै प्रभावकारी रहेको छ । रामपुर नगरपालिकाले थालनी गरेको यो कार्यक्रमलाई संघीय तथा प्रदेश सरकारले समेत अनुशरण गरेको छ ।”

२०७४ सालमा आफु नगरपालिकाको प्रमुखमा निर्वाचित भएपछि आफुले पहिलो निर्णय यही नै गरेको उनी बताउँछन् । सुख्खा मौसममा आगलागीको डर हुने त्यसपछि स्थानीय सरकारले कार्यविधी नै बनाएर खरको छाना विस्थापित गर्ने योजना बनाएको प्रमुख थापा बताउँछन् ।

स्थानीय सरकारले आम जनताको मनै छुने गरी खरको छाना विस्थापित गर्ने कार्यक्रम ल्याउँदा विपन्न वर्गलाई यो भन्दा राहत अरु केही हँुदैन । टिनका पाताहरु नि.शुल्क उपलब्ध गरायो, यो त सधैका लागि हुने स्थानीय रिखु विश्वकर्मा बताउँछिन् । “श्रीमान बितेको दुई वर्ष भयो खरको छाना थियो गतवर्ष आएको हावाहुरीका कारण खर लथालिङ्ग बनाइदियो । श्रीमानलाई गुमाउन परेको पिडा माथि विनासकारी हावाहुरीले फेरि पिडा थपिदियो । यही क्रममा २ दिन नगरपालिका जानु प¥यो”–उनले भनिन् । २१ वटा टिनका पाताहरु नि.शुल्क पाउँदा राहत भएको उनले आफ्नो अनुभव सुनाइन् । नगरपालिकाले वितरण गर्दै आएको टिनका पाताहरु भिन्नै रंगका रहेछन् । त्यसैले यसलाई देख्ने सबैले नगरपालिकाको टिन भन्ने गरेको रेम कुमारी मल्ल बताउँछिन् । पहिले पहिले गोठमा गाईभैसी हुन्थ्थो तिनलाई खुवाउन भनेर खरवारीमा खर हुन्थ्यो । हिउँदको समयमा त्यही खर गाई भैसीलाई दिने चलन थियो । पछिल्लो समयमा आगोको जोखिम बढ्दै गएपछि खरको छाना समेत जोखिममा पर्दै गए । कति घर गोठहरु खरानी भए र टिनको छाना प्रयोग गर्न नसक्नेलाई यो कार्यक्रम वरदानै सावित भएको मल्ल बताउँछिन् ।

टिनको छाना नगरपालिकाले उपलब्ध नगराएको भए आफुले ऋण काढेर घर छाउनु पर्ने थियो । आज भोलि खर पाउन छाडियो खर हुने खरबारी वन जंगलमा परिणत भएको बिष्णु कुमारी थापा बताउँछिन् । गरिवका लागि टिनका पाताहरु पनि महङ्गै भएको र टिनले एक पटक छाएपछि आफ्नो पुस्तालाई ढुक्क हुन्छ त्यसैगरी हरेक वर्ष खर खोज्ने र छाना छाउने कामदार, बासबाट बनाइएका चोयाहरु खोज्न पनि झन्झटिलो भएको उनी बताउँछिन् । नगर प्रमुख रमण थापाका अनुसार नगर भित्र ९ हजार १ सय ११ वटा घरहरु रहेका छन् । यस मध्ये ६ सय ४ घर परिवारलाई जस्ता पाता वितरण गरिएको छ । एउटा परिवारको लागि २५ देखि ६० वटा पाता वितरण गरिएको छ । अबका केही दिनहरुमा नगरपालिकालाई खरको छाना मुक्त नगर भनेर घोषणा गरिंदैछ । “नगरपालिकाले बनाएको कार्यविधी तथा मापदण्ड पुरा गर्न नसकेका २, ४ घरहरु छन् त्यसलाई पनि २०८१ को वर्षयाम सुरु हुनु अगाडि नै मापदण्ड पुरा गराई वितरण गरिदै छ”– उनले भने ।

यस वर्ष पनि २ वटा घरहरु आगोले ध्वस्त भए । टिन त लगाउनै पर्ने रहेछ भन्ने पश्चाताप पनि भइरहेको छ । मापदण्ड पुरा गरेर आउनेलाई आवश्यकता अनुसार तत्कालै वितरण गरिंदै आएको नगरपालिकाका इन्जिनियर कृष्ण थापा बताउँछन् । यस कार्यक्रमलाई नगरपालिकाले २ करोड १७ लाख रुपैयाँ खर्च गरेको छ । पछिल्लो वर्षमा नगरपालिकाले यस कार्यक्रम सुरु गरेर प्रभावकारी भएपछि संघीय, प्रदेश सरकारले समेत सुरु गरेको छ । नगर सरकार मार्फत यो कार्यक्रम कार्यान्वयन भएको इन्जिनियर थापा बताउँछन् ।

पछिल्ला वर्षहरुमा आगलागीका घटनाहरु बढ्दै गएका छन् । सबै भन्दा बढी जोखिम खरको छानामा भएकाले नोक्सान पछि राहत, क्षति उपलब्ध गराउन भन्दा नोक्सान हुन नदिनु मुख्य उद्देश्य नगर सरकारले दिगो कार्यक्रम ल्याएको उप प्रमुख वालकुमारी थापा बताउँछिन् । यस कार्यक्रमबाट विपन्न वर्गलाई राहत भएको उनले बताइन् ।